kamtsis, Author at Hamlet-talks

ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ

με παγανισμό ή με χριστιανισμό Γιορτή της Ευσπλαχνίας

«Ένα άλλο βράδυ τον άκουσα να κλαίει δίπλα. Χτύπησα την πόρτα και μπήκα. Μου ‘δειξε πάνω στο κομοδίνο ένα μικρό ξύλινο σταυρό. “Είδες – μου λέει – γεννήθηκε η ευσπλαχνία”. Έσκυψα τότε το κεφάλι κι έκλαψα κι εγώ. Γιατί θα περνούσαν αιώνες και αιώνες και δε θα ‘χαμε να πούμε τίποτα ωραιότερο απ’ αυτό.»

(Τάσος Λειβαδίτης, «H Γέννηση», από το «Ο αδελφός Ιησούς»)…

Τα Χριστούγεννα, μες την καρδιά του χειμώνα, είναι ίσως η πιο χαρούμενη και γεμάτη προσδοκίες γιορτή του χρόνου. Κι αν το Πάσχα μπορεί να χαρακτηρίζεται ως αναστάσιμη χαρά στο ξύπνημα της Άνοιξης, ετούτη η χειμωνιάτικη γιορτή μοιάζει με τρυφερή επιστροφή στη μήτρα- φάτνη της πρώτης βρεφικής ηλικίας . Μνήμη μακρινή σα να αναζητά τον ξεχασμένο εαυτό, κρυμμένο στο αθώο κουκούλι της παιδικής ηλικίας. Επιστρέφουμε λοιπόν στη θαλπωρή της οικογένειας και στολίζουμε το Χριστουγεννιάτικο δέντρο αναπαράγοντας τελικά έθιμα και δοξασίες αρχαίων πολιτισμών, αφού ο εορτασμός του χειμερινού ηλιοστάσιου είναι άρρηκτα συνδεμένος με ποικίλες τελετές, που σηματοδοτούν την επιστροφή του φωτοδότη ήλιου. Ο παλαιός ήλιος πεθαίνει, ο καινούργιος γεννιέται και λάμπει υπέρλαμπρος στην κορυφή του Χριστουγεννιάτικου δέντρου, αληθινή χαρά για κάθε μικρό παιδί. Θαρρείς και στη λάμψη του στολιδιού αναγνωρίζει κάθε παιδάκι τις δικές του προσδοκίες για τη ζωή.

Στα ριζά του δέντρου σαν παραμύθι η αναπαράσταση της Γέννησης εικονογραφεί τα ιερά κείμενα…

« Εκείνες τις μέρες ο Καίσαρας Αύγουστος έβγαλε διάταγμα πως έπρεπε να απογραφεί όλη η οικουμένη. Η απογραφή αυτή έγινε πρώτη φορά όταν ηγεμόνας της Συρίας ήταν ο Κυρήνιος . Ανέβηκε τότε ο Ιωσήφ από τη Γαλιλαία στην πόλη του Δαβίδ που ονομάζεται Βηθλεέμ – επειδή εκείνος καταγόταν από τον οίκο και τη γενιά του Δαβίδ- , για να απογραφεί με τη μνηστή του Μαριάμ , που ήταν έγκυος. Και ενώ βρίσκονταν εκεί , ήρθε η ώρα της να γεννήσει και γέννησε το γιό της τον πρωτότοκο και τον σπαργάνωσε και τον έβαλε να ξαπλώσει σε μια φάτνη , γιατί χώρος για αυτούς δεν υπήρχε στο πανδοχείο»

(Κατά Λουκάν Κεφ. Β)

Μια φάτνη που γίνεται ο τόπος υποδοχής για το φτωχό, ή το ξενιτεμένο και μαζί με τους βοσκούς λίγα προβατάκια , το γαϊδουράκι, ένα βόδι ή μια αγελάδα, θα ζεστάνουν με την ανάσα τους το νεογέννητο. Τα ζωντανά παρόντα, ήρεμα και σπλαχνικά, παραστάτες στο θαύμα της ζωής . Στην αναπαράσταση, φιγούρες ξύλινες ή χάρτινες, χειροποίητες, ή περίτεχνες, βρίσκονται εκεί για να θυμίζουν έναν πολύ παλιό θρύλο: πως τα μεσάνυχτα της Γέννησης όλα τα ζώα γονατίζουν για λίγο, όταν κανείς δε τα βλέπει . Θρύλοι και δοξασίες συνδεδεμένα με τη μαγική νύχτα , όπου η ζωή θα νικήσει τον τρόμο, και όπου, κατά μια άλλη παράδοση, όλα τα ζώα για μία και μοναδική φορά, όπως συχνά συμβαίνει στους μύθους, θα μιλήσουν με ανθρώπινη ομιλία . Μάλιστα σε ένα Αγγλικό Χριστουγεννιάτικο τραγούδι του 12ου αιώνα , τα ακούμε να μιλούν μεταξύ τους και να αφηγούνται το τι πρόσφερε το καθένα στον νεογέννητο Χριστό:

Εγώ, μου λέει ένα μικρό γαϊδούρι τριχωτό

Τη μάννα του κουβάλησα στη ράχη, μοναχό

Στη Βηθλεέμ την πήγα , χωρίς να κουραστώ.

Εγώ, είπε η αγελάδα η στρουμπουλή

Εγώ για να ξεκουραστεί του έδωσα παχνί

Στο άχυρο να κοιμηθεί και να ονειρευτεί

Εγώ , είπε το πρόβατο με ζωηρή φωνή

Εγώ του έδωσα μαλλί , κουβέρτα να σκεπαστεί

Και πανωφόρι του έγινα εκείνο το πρωί

Εγώ είπε η περιστερά , ψηλά απ την σκεπή

Έκρωζα με το ταίρι μου για ν αποκοιμηθεί

Μαζί τον νανουρίζαμε στης νύχτας τη σιγή

(μτφ. Άννα Παπασταύρου)

Υπάρχει πάντα φυσικά και ήπιο-ρεαλιστική εκδοχή της φάτνης:

«Οι βοσκοί στριφογύριζαν στον ύπνο τους τσιμπημένοι απ’τους ψύλλους,
Των αγγέλων οι σάλπιγγες δεν είχαν σημάνει,
Των ουρανών δεν εσείστηκε ο θόλος.
Οι μάγοι κάναν έρωτα με τη συμβία τους στο μαλακό τους στρώμα.

Όμως τα ζώα, Στ΄αλήθεια, μηρύκαζαν το σανό τους,
Η Μαρία συστρεφόταν απ΄τους πόνους μες το αίμα
Κ΄ενώ τα μάτια του Ιωσήφ μεγάλωναν σά΄φλόγες,
Τριανταφυλλί το βρέφος άρχισε να κλαψουρίζει»

(Η Γέννηση / Ζαχαρία Στάνκου μτφ από Ρουμάνικα Γ. Ρίτσος)

Πάμπολλες οι παραδόσεις γύρω από τη συμπεριφορά των ζώων τη Χριστουγεννιάτικη νύχτα, ενώ σε αρκετές χώρες της Βορείου Ευρώπης η παράδοση τα θέλει τη παραμονή να χορεύουν γύρω από ένα στολισμένο έλατο.

Αλλά και ο στολισμός των δέντρων έρχεται από ένα βαθύ παρελθόν, καθώς έλατα και άλλα δέντρα συνήθιζαν οι ιερείς να στολίζουν στις γιορταστικές εκδηλώσεις και δεήσεις τους προς το φωτοδότη ήλιο για το χειμερινό ηλιοστάσιο . Κατ αρχήν οι Ρωμαίοι, στα Σατουρνάλια, τις γιορτές προς τιμήν του Κρόνου, όπου κρεμούσαν γιρλάντες κι άναβαν κεριά στα δέντρα, έπειτα οι Δρυΐδες ιερείς στην Αγγλία και Γαλλία, που εκείνη την εποχή του χρόνου στόλιζαν τις ιερές βελανιδιές τους με χρυσά μήλα και αναμμένα κεριά. Κρεμούσαν έπειτα γκι στα δέντρα και έκαιγαν ένα κούτσουρο από βελανιδιά ή μηλιά για να ξορκίσουν το κακό , ώστε να έχουν οι αγρότες καλή σοδιά .

Να λοιπόν που τα γκι όσο και τα ου που κρεμάμε σήμερα πάνω από τις πόρτες μας σαν έρχονται τα Χριστούγεννα , έχουν κι αυτά τις ρίζες τους στον αρχαίο κόσμο , όπως ακριβώς και το κούτσουρο , που το συναντάμε συχνά στο Χριστουγεννιάτικο τραπέζι σαν γλυκό σοκολάτα, γνωστό στη Γαλλία ως … bûche de Noël . Το έθιμο του Χριστουγεννιάτικου κούτσουρου , το βρίσκουμε και στις Σκανδιναβικές χώρες , εκεί όμως με τελείως διαφορετικό τρόπο , αφού κατά τον Μεσαίωνα , καθιερώθηκε από την εκκλησία να καίει το ιερό κούτσουρο , συμβολίζοντας με τον τρόπο αυτό το θάνατο των παγανιστικών πεποιθήσεων.

Γκι , ου, μυρτιές και σχίνα , στολισμένα έλατα και πρασινάδες κάθε λογής , για να ξορκίσουν οι άνθρωποι τις μεγάλες κι αβέβαιες νύχτες του χειμώνα, αλλά και για να γιορτάσουν τις ημέρες του καινούριου χρόνου που έρχονται , ελπίζοντας πως θα ναι γεμάτες με καρπούς . Τέτοιες ελπίδες δε θα μπορούσαν φυσικά να μη συνδέονται με τη γέννηση του Θεανθρώπου , έτσι ο θρύλος λέει ότι την κρύα χειμωνιάτικη νύχτα που γεννήθηκε ο Χριστός, όλα τα δέντρα άνθισαν σαν από θαύμα κι όλη η φύση άνθισε μες την καρδιά του χειμώνα. Ίσως αυτό να εξηγεί και το γιατί συνεχίζουμε και στη Χριστιανική παράδοση να στολίζουμε τα κλαδιά του έλατου με ολοστρόγγυλες μπάλες που θυμίζουν φρούτα. Αγγελάκια , καρποί , καραμούζες και τρομπέτες πάνω στο έλατο , κορδέλες χρωματιστές, και μπάλες ολοκόκκινες λοιπόν για να θυμίζουν τους καρπούς των ανθισμένων δέντρων.

Παρότι όμως το έθιμο του στολισμένου δέντρου έρχεται από πολύ παλαιότερες εποχές , στους νεότερους χρόνους φαίνεται να είναι ο Λούθηρος που πρώτος επινόησε την ιδέα του Χριστουγεννιάτικου δέντρου.

Ο Λούθηρος, θεολόγος, και ιερέας, ηγέτης της Εκκλησιαστικής Μεταρρύθμισης στη Γερμανία του 16^ου αιώνα λέγεται πως αγαπούσε τους περιπάτους στη φύση . Ο καθαρός αέρας και η φυσική άσκηση του επέτρεπαν να σκέφτεται καθαρότερα . Μια παραμονή Χριστουγέννων, περπατούσε λέει μοναχός του στο δάσος. Μαγεμένος από την ομορφιά των ελάτων κάτω από τον έναστρο ουρανό έκοψε ένα μικρό έλατο και το πήρε σπίτι του. Διακόσμησε τα κλαδιά του με αναμμένα κεράκια εις ανάμνηση της έναστρης νύχτας, ή ίσως και θέλοντας να συμβολίσει τον έναστρο ουρανό πάνω από τη Βηθλεέμ τη νύχτα της Γέννησης.

Η ιδέα του Λούθηρου άρεσε πολύ και κάποιοι την μιμήθηκαν κυρίως στη Γερμανία και στη Βόρεια Ευρώπη. Ωστόσο, επειδή την εποχή εκείνη η εκκλησία απέφευγε εορτασμούς που μπορεί να θύμιζαν έθιμα που συνδέονταν με τον ειδωλολατρικό κόσμο, το στολισμένο έλατο, δεν μπόρεσε να ριζώσει.

Αλλά δυο αιώνες μετά , κατά τα μέσα του19ου αιώνα ο γερμανικής καταγωγής σύζυγος της Βασίλισσας Βικτωρίας, ο Αλβέρτος, ενθουσίασε την Αγγλική αυλή δίνοντας εντολή να μεταφερθεί ένα αειθαλές δένδρο στο σπίτι τους, στο παλάτι του Ουίσδορ, και να στολιστεί με χρωματιστά γυάλινα αντικείμενα και αναμμένα κεριά.

Το παλάτι, γιόρταζε την γέννηση του γιού τους, πρίγκιπα Εδουάρδου.

Ήταν τα Χριστούγεννα του 1841. Δώρα , όμορφα τυλιγμένα, τοποθετήθηκαν κάτω από το δέντρο, για να ξετυλιχτούν την παραμονή των Χριστουγέννων, όπως άλλωστε ήταν το έθιμο στην γενέτειρα του Αλβέρτου.

Αφότου ίσχυσε στην Αγγλία αυτό το γιορταστικό έθιμο, δεν άργησε να διαδοθεί στις Ηνωμένες Πολιτείες και στον Καναδά και σιγά-σιγά σε πολλές χώρες του κόσμου, με το σύμβολο του Βιγαδεζή -του άστρου που λέγεται πως έλαμψε στον ουρανό της Βηθλεέμ-να δεσπόζει στην κορυφή του στολισμένου δέντρου. Μα τι είδους άστρο να ήταν αυτό; Ένα αστέρι ασυνήθιστα λαμπερό, το δίχως άλλο και εδώ οι σύγχρονοι αστρονόμοι δίνουν πολλές και διαφορετικές ερμηνείες.Για τον απλό όμωςκόσμο η λάμψη ενός άστρου διαθέτει κάτι το μαγικό κι απόκοσμο, κι ονειρικό ταυτόχρονα , adastraperaspera , έλεγαν οι Ρωμαίοι με σκληρή δουλειά φτάνει κανείς ως τα άστρα. Γιατί είναι σύμβολα ελπίδας και ιδανικών και σχεδόν σ όλες τις προφορικές παραδόσεις των λαών συναντάμε θρύλους και δοξασίες, κι ας μη ξεχνάμε πως μέχρι σήμερα, όταν κάτι πάει καλά και νιώθουμε πως μας χαμογελά η τύχη , μιλάμε για το τυχερό μας αστέρι…

« Κι όταν γεννήθηκε ο Ιησούς στη Βηθλεέμ της Ιουδαίας, όπου βασίλευε ο βασιλιάς ο Ηρώδης ήρθαν στα Ιεροσόλυμα μάγοι από την Ανατολή και είπαν : Πού είναι ο νεογέννητος βασιλεύς των Ιουδαίων; Διότι είδαμε το άστρο του και ήρθαμε να προσκυνήσουμε. Σαν άκουσε ο Ηρώδης ταράχτηκε …. Κάλεσε κρυφά τους μάγους και εξακρίβωσε την ώρα που φάνηκε το άστρο…» (Κατά Ματθαίον Κεφ.Β)

Οι λαοί σέβονται και τιμούν τα άστρα , την αναπαράσταση άλλωστε των οποίων έχουμε σε πολλές και διαφορετικές θρησκείες.

Το χριστιανικό Χριστουγεννιάτικο άστρο συνήθως απεικονίζεται με πέντε ακτίνες , το άστρο του Δαυίδ έχει έξι , ενώ το μουσουλμανικό οκτώ .

Στην ορθόδοξη χριστιανική παράδοση της Ρωσίας, ο εορτασμός των Χριστουγέννων αρχίζει με την εμφάνιση του πρώτου άστρου την παραμονή των Χριστουγέννων. Ενώ τις Σκανδιναβικές χώρες , όπως και στη Γερμανία αλλά και την Ελβετία , ένα παιδί ντυμένο Αστέρι την παραμονή των Θεοφανίων, κρατώντας στο χέρι του ένα ραβδί που καταλήγει σε άστρο περιφέρεται στα σοκάκια . Πίσω του μια πολύχρωμη κουστωδία που χορεύει και τραγουδά για το τέλος του Δωδεκαήμερου, για τη δωδέκατη νύχτα, νύχτα μαγική που πολλά παράξενα μπορούν να συμβούν σύμφωνα με την Αγγλική παράδοση, όπως τόσο ποιητικά μας μεταφέρει την ατμόσφαιρα ο Σαίξπηρ στο ομώνυμο έργο του .

«Νύχτα τρελή , τι νοστιμιά έχει το άρωμα; Το αγέρι πώς φυσάει ;

Είμαι τρελός για είν όνειρο; Κι αν είναι πού με πάει ;

Μέσα στη λήθη βύθισε ω φαντασία, τον νου μου

Σαν είναι τέτοιο το όνειρο αιώνια να κοιμάμαι»

(Σαίξπηρ: Δωδέκατη Νύχτα μτφ. Βασίλη Ρώτα)

Είναι η ίδια νύχτα, που κατά την Ελληνική παράδοση , οι Καλικάντζαροι, Λυκοκαντζαραίοι, τα Τζόγια ή Παγανά , τα δαιμόνια που επί δώδεκα ημέρες τριγυρνούν ανάμεσά μας τρομάζοντας τους ανθρώπους με τα καμώματά τους, θα επιστρέψουν στον κάτω κόσμο

«Φεύγετε να φεύγουμε , χαθείτε να χαθούμε με τα άστρο της Ανατολής να μη συναντηθούμε» τσιρίζουν στο διάβα τους

Εκεί θα συνεχίσουν να πελεκάνε το δέντρο της γης πιστεύοντας πως κάποια ημέρα θα δουν τον κόσμο να γυρίζει ανάποδα.

Ίσως τελικά στους δυστοπικούς καιρούς μας να είναι οι μόνοι που τα χουν καταφέρει!

Τέλος , την ίδια νύχτα , τη Νύχτα των Μάγων κατά τη δική τους παράδοση , σε περιοχές της Λατινικής Αμερικής και του Μεξικού, το αστέρι των Χριστουγέννων το συναντούμε με τη μορφή πινιάτας. Πινιάτα, θα πει πανέρι και εδώ πρόκειται για ένα πανέρι , σε σχήμα άστρου γεμάτο με κάθε λογής δώρα και ζαχαρωτά που μεταφέρεται στα κεφάλια μιας χαρούμενης πομπής παιδιών . Στο τέλος της πομπής τα παιδιά ανοίγουν το καλάθι και μοιράζονται τα δώρα.

Θρύλοι και παραδόσεις συνδεδεμένες με την ανθρώπινη προσδοκία για ένα καλύτερο αύριο, για έναν ειρηνικότερο μέλλον , μηνύματα ελπίδας και ευχές για την αγάπη που θα ανθίσει και θα καρπίσει στις καρδιές των ανθρώπων, όπως στολίζεται κι ανθίζει και καρπίζει τούτο Χριστουγεννιάτικο δέντρο που βρίσκεται στη καρδιά του σπιτιού μας , στην πλατεία του χωριού ή στο κέντρο της πόλης , αυτό είναι εν τέλει το μήνυμα του στολισμού του Χριστουγεννιάτικου δέντρου. Κι ίσως είναι αυτός τελικά ο λόγος που όλα τα μικρά παιδιά το περιμένουν με τόση λαχτάρα.

Γιατί είναι εκείνα τα ίδια, υπόσχεση ζωής, είναι εκείνα τα μικρά παιδιά, η αληθινή προσδοκία του καρπού που θα ανθίσει.

Ειρ.Μουντράκη: Περί Ελληνικού θεάτρου & άλλων δαιμονίων

Συζήτηση με την Σοφία Γουργουλιάνη

Πώς αποτιμάτε την πρωτοβουλία του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου να γραφτούν νέα έργα με βάση τις αρχαίες τραγωδίες; Έχουν τα έργα των αρχαίων Ελλήνων μια «ιερότητα» που δεν πρέπει να αγγίζουμε;

Το θέατρο ξαναγεννήθηκε έχοντας ως υλικό τα έργα των αρχαίων τραγικών. Έτσι έγραψαν οι Λατίνοι, οι συγγραφείς της Αναγέννησης, ο Γκαίτε. Το να έχουμε ένα υλικό που μας εμπνέει, μόνο θετικό είναι. Και οι αρχαίοι τραγικοί άντλησαν το υλικό τους και αυτοί από τους μυθολογικούς κύκλους και τα έπη. Δεν πλήττεται η τραγωδία – και κανένα σπουδαίο έργο – από τις νέες προσπάθειες. Κάποιες θα πετύχουν, κάποιες όχι. Ο Αισχύλος δεν παθαίνει τίποτα ούτε γιατί κάποιος θα τον αντιγράψει κακά, ούτε γιατί κάποιος θα τον ανεβάσει κακά. Εμένα όλα αυτά με κάνουν να χαμογελάω. Δεν μπορούμε να λέμε «τους αρχαίους Έλληνες τραγικούς δεν τους αγγίζει κανείς». Είναι ιστορικά ανακόλουθο. Βέβαια, δεν μπορούμε να ισχυριζόμαστε ότι ανεβάζουμε την Ορέστεια για παράδειγμα ενώ ανεβάζουμε κάτι που δεν έχει σχέση με το κείμενο του Αισχύλου. Επίσης, δεν πρέπει να παίρνουμε τα κείμενα αυτά και να τα «ξετινάζουμε» χωρίς να τα γνωρίζουμε σε βάθος. Με αυτό αναφέρομαι και στους σκηνοθέτες και στους δραματουργούς και στους μεταφραστές. Αποδομώ σημαίνει γνωρίζω σε βάθος τη δομή κάποιου έργου. Δεν αυτοσχεδιάζω επάνω του χωρίς γνώση. Μπορούμε να δοκιμάσουμε και να δοκιμαστούμε αλλά επιμένω στη βαθιά γνώση και μελέτη ως προϋπόθεση.

Και προσωπικά με είχε απασχολήσει το πώς χρησιμοποιούμε αυτό το σπουδαίο υλικό σήμερα και για αυτό το 2015 ο πρώτος θεατρικός διαγωνισμός που είχαμε διοργανώσει με το Greek Play Project, το «Γράψε τον Μύθο σου», είχε ακριβώς αυτή τη θεματική, την επαναδιαπραγμάτευση του αρχαίου μύθου στη σύγχρονη πραγματικότητα και στον σημερινό άνθρωπο. Το βραβείο τότε είχε πάρει το έργο της Δέσποινας Καλαϊτζίδου Ελένη ή Σούλα και το ανεβάσαμε σε σκηνοθεσία Γιώργου Λύρα στο Θέατρο Σταθμός με την Ευαγγελία Μουμούρη.

Αρκεί η φλόγα ενός ανθρώπου ή η έμπνευση της στιγμής για να τον κάνει καλλιτέχνη;

Το έχω σκεφτεί πολλές φορές. Τι είναι αυτό που διαφοροποιεί έναν εμπνευσμένο αυτοσχεδιασμό, μία καλή στιγμή από την τέχνη; Ένα έργο μπορεί να είναι προϊόν μιας συγκυρίας, μιας τυχαίας στιγμής. Ο καλλιτέχνης όμως όχι. Για να κάνεις τέχνη πρέπει να έχεις πολύ μεγάλο αυτοέλεγχο, να ελέγχεις τα όρια σου, την έμπνευση σου, να διαθέτεις εργαλεία και να έχεις προσωπική ματιά. Δεν είναι τέχνη ένας απλός αυτοσχεδιασμός. Ο καλλιτέχνης έχει μια πορεία. Τα έργα είναι αυτόνομα, αλλά ο καλλιτέχνης πρέπει να έχει πορεία. Δεν έχει σημασία αν θα είναι πετυχημένη ή όχι η πορεία του, άλλωστε ο χρόνος κρίνει τελικά.

Ενταγμένος ή απόμακρος… ως άνθρωπος όμως; Καλός ή κακός;

Οι καλλιτέχνες δεν είναι υποχρεωμένοι να είναι καλοί άνθρωποι. Είναι υποχρεωμένοι να έχουν καλά έργα, να εργάζονται συστηματικά και με συνέπεια. Βέβαια, εκτιμώ διπλά τους καλλιτέχνες που είναι και καλοί άνθρωποι. Το έργο, όμως, είναι αυτόνομο. Δεν μπορείς να το κρίνεις με βάση την προσωπική ζωή του καλλιτέχνη. Δεν ενδιαφέρει κανέναν στην πραγματικότητα, 6 αιώνες σχεδόν μετά, αν ο Σαίξπηρ ήταν καλός άνθρωπος ή αν 25 αιώνες πριν ο Ευριπίδης ήταν ιδιότροπος. Αυτό που μένει είναι το έργο τους.

Όλες, όμως, αυτές οι φετινές αποκαλύψεις, το #metoo, τα σκάνδαλα που, μοιραία, μας έκαναν όλους να ασχοληθούμε με την προσωπική ζωή του καλλιτέχνη… Πώς θα βγει το θέατρο απ’ αυτό;

Πιο γρήγορα φοβάμαι από όσο θα θέλαμε. Μην ξεχνάτε ότι ζούμε σε μία εποχή ταχύτητας που όλα είναι ζητήματα για ελάχιστο χρόνο. Πολύ γρήγορα έρχεται ένα νέο γεγονός που επισκιάζει όλα τα άλλα και τα κάνει να ξεχνιούνται. Αυτό που θα πρέπει να σκεφτούμε είναι αν ως κοινωνία πήραμε το μάθημα που πρέπει από όλα αυτά. Οι άνθρωποι σε όποια θέση και αν βρίσκονται οφείλουν να σέβονται τον άλλο και τα όρια του. Και όταν τα ξεπερνάν αυτά τα όρια πρέπει και το θύμα να μπορεί να μιλήσει χωρίς να φοβάται και ο θύτης να τιμωρείται ανεξάρτητα από το κοινωνικό, οικονομικό ή όποιο άλλο στάτους του. Όμως αν θέλουμε να είμαστε ειλικρινείς, δεν πιστεύω ότι ζήσαμε κανένα ξεκαθάρισμα ως κοινωνία. Αυτό που συνέβη, κατά τη γνώμη μου, είναι ότι βρέθηκε ένα θέμα – ένα πολύ σοβαρό θέμα – που χρησιμοποιήθηκε πολύ από τα μέσα με λάθος τρόπο. Αφήσαμε μια ευκαιρία να πάει χαμένη ευτελίζοντάς την και προσφέροντάς την ως τηλεοπτική και επικοινωνιακή βορά σε μία κοινωνία που ζούσε μία πολύ άγρια στιγμή. Αντί να συσπειρωθούμε ειλικρινώς και να «ξεσκεπάσουμε» τα κακώς κείμενα συνολικά τη μετατρέψαμε σε ένα τηλεοπτικό προϊόν που εστίασε στα πρόσωπα του καλλιτεχνικού χώρου που φυσικά «πουλάνε» περισσότερο από ό,τι άλλα επαγγέλματα.

Ένας χώρος, όμως, προοδευτικός βγήκε μπροστά…

Ναι βγήκε. Κάποιοι άνθρωποι βρήκαν το θάρρος να βγουν και να δημοσιοποιήσουν όσα περάσανε και σωστά το κάνανε τη στιγμή που νιώσανε έτοιμα να το κάνουν. Όμως το ξεκαθάρισμα σταμάτησε στο θέατρο. Δεν έγινε τίποτα αντίστοιχο σε άλλους χώρους. Αδυνατώ να πιστέψω ότι μόνο στο θέατρο συμβαίνουν αυτά και ότι όλοι οι άλλοι χώροι τα έχουν λύσει τα θέματά τους. Για αυτό και δεν πιστεύω στα ξεκαθαρίσματα, δεν πιστεύω ότι όλα εφεξής θα λειτουργούν αρμονικά και με σεβασμό. Και κυρίως αυτό που με στενοχώρησε –και με τρόμαξε – είναι η υποκρισία. Άνθρωποι που άλλαζαν θέσεις από τη μία στιγμή στην άλλη, που εκμεταλλεύτηκαν τα γεγονότα για την προσωπική τους προβολή ή για να εξυπηρετήσουν τα προσωπικά τους συμφέροντα. Όταν, όμως, στο σπίτι σου υπάρχει ένα πένθος, γιατί το θέατρο είναι το σπίτι μας, δεν καταλαβαίνω πως μπορούμε να χαιρόμαστε. Ήταν, τελικά, μια ευκαιρία για να μετρήσουμε ποιότητες.

Ούτε, όμως, ως εμπορική δραστηριότητα θα πληγεί το θέατρο;

Στο θέατρο το μεγάλο πλήγμα που πρέπει να αντιμετωπίσουμε είναι ο COVID, όχι το #metoo. Οι άνθρωποι που αγαπάνε την τέχνη ξέρουν ότι οι πράξεις ενός, δύο ή τριών ανθρώπων δεν συνεπάγονται ότι είναι όλο το θέατρο «μολυσμένο».

Επηρεάστηκαν, όμως, έστω κάποιες λίγες αντιλήψεις;

Οι αντιλήψεις είναι βαθιά ριζωμένες. Πρέπει να γίνει μια γενναία εκκαθάριση η οποία να ξεκινά από κάτι που μας λείπει πολύ, την παιδεία μας. Όταν βγαίνουμε στους δρόμους και βρίζουμε, και φτύνουμε, όταν πας να περάσεις τον δρόμο και ο άλλος τρέχει για να σε πατήσει αντί να σταματήσει, όταν λέμε ακόμα στα αγόρια μας «οι άντρες δεν κλαίνε», όταν μαθαίνουμε στα κορίτσια μας ότι πρέπει να είναι καπάτσες, να μιλάνε γλυκά για να πάρουν αυτό που θέλουν και να μην αντιδρούν δεν καλλιεργούμε επιβλαβή στερεότυπα; Όταν βιάζονται ή δολοφονούνται γυναίκες και ακούμε κάποιους να λένε «τα ‘θελε». Όταν ζούμε σε μία κοινωνία που ακόμη το να είσαι γυναίκα σημαίνει ότι πρέπει να δώσεις διπλό – για να μην πω τριπλό – αγώνα για να σε αποδεχτούν σε υψηλές θέσεις ή να σε αντιμετωπίσουν ισότιμα δεν είναι απόδειξη μιας κοινωνίας που νοσεί; Για να σου μιλήσω πιο προσωπικά δίνω χρόνια τώρα μάχες απανωτές στην καριέρα μου για να μην είμαι η κοπελιά, το Ρηνάκι, αλλά η Μουντράκη. Σε έναν άντρα δεν τολμούν να το κάνουν αυτό. Ξέρεις πόσες φορές, ακόμη και πολύ πολύ πρόσφατα, χρειάστηκε να παλέψω για τα αυτονόητα γιατί κάποιος άλλος ήταν άντρας και ας είχε πολύ λιγότερα προσόντα και εμπειρία από μένα; Όταν στον 21^ό αιώνα συζητάμε ακόμα τέτοια πράγματα, και το ότι όταν μια γυναίκα λέει «όχι», είναι «όχι», κάτι δεν πάει καλά με την κοινωνία μας. Δε θα λυθεί δυστυχώς τόσο εύκολα.

Νιώθω πως το ελληνικό θέατρο δεν εμπιστεύεται τους Έλληνες συγγραφείς…

Είναι μια μάχη που δίνεται από τη σύσταση του νεοελληνικού κράτους. Για να ανέβουν τα έργα πρέπει να φτάσουν στα χέρια των κατάλληλων ανθρώπων. Δυστυχώς όμως, δεν υπάρχει ένα σύστημα, ένας θεσμός, ένας φορέας, μέσω του οποίου οι συγγραφείς θα εκπαιδεύονται, θα βελτιώνονται, θα συνεργάζονται με θέατρα και καλλιτέχνες και θα δοκιμάζονται επί σκηνής. Ξαναγυρίζω δηλαδή στο θέμα που έθεσα και νωρίτερα για την παιδεία! Είμαστε και ανέκαθεν ξενομανείς. Θυμίζω πως ο Δημήτριος Κορομηλάς στην αρχή έγραφε και παρουσίαζε τα έργα του ως γαλλικά για να πάνε να τα δουν. Από την άλλη οι μεγάλοι κλασικοί έχουν ένα brand name, λες ανεβάζω Σαίξπηρ, ανεβάζω Γκολντόνι, Μολιέρο. Αυτό, όμως, από μόνο του δεν αρκεί. Ειδικά σήμερα που υπάρχει τόσο μεγάλη διάσπαση δυνάμεων. Αν υποφέρει από κάτι το ελληνικό θέατρο, είναι από τη διάσπαση των δυνάμεων. Το ότι φτάσαμε από τις 700 παραγωγές το 2015 στις 1800 παραγωγές τρία χρόνια αργότερα στην Αθήνα, είναι τρομακτικό. Δεν αποπροσανατολίζεται μόνο το κοινό, αλλά και το δυναμικό των ηθοποιών και των καλλιτεχνών διασπάται σε μια πληθώρα παράλληλων πραγμάτων. Αυτό έχει ως επακόλουθο και μία ανάλογη πτώση στην ποιότητα. Το καταλαβαίνω, υπάρχει μια αγωνία της ύπαρξης του καλλιτέχνη. Στις περισσότερες, όμως, από αυτές τις παραγωγές οι καλλιτέχνες δεν πληρώνονται σωστά ή βάζουν λεφτά από την τσέπη τους. Ή χάνουν και τα λεφτά τους. Μερικά χρόνια πριν, υπήρχαν κάποια θέατρα που δίνανε βήμα σε νέους συγγραφείς, όπως το υπόγειο του θεάτρου της Οδού Κεφαλληνίας. Τώρα πια δεν υπάρχουν αυτές οι εστίες. Γίνεται βέβαια μια σημαντική προσπάθεια με τη λειτουργία των εργαστήριων θεατρικής γραφής για νέους συγγραφείς και στο Εθνικό και στο θέατρο Πορεία. Πρέπει οπωσδήποτε να αναφέρω και τις προσπάθειες του Ηρακλή Λόγοθέτη πρώτα στο Εθνικό και στη συνέχεια στο Ίδρυμα Κακογιάννη. Τέτοιες προσπάθειες βοήθησαν στην ανάδειξη νέων δραματουργών όπως για παράδειγμα, η Σοφία Καψούρου βγήκε μέσα από τον Συγγραφέα του μήνα του Εθνικού Θεάτρου ή η Αλεξάνδρα Κ* από το Εργαστήριό του. Στην προώθηση του σύγχρονου ελληνικού έργου έχει συμβάλλει πολύ και το Αναλόγιο της Σίσσυς Παπαθανασίου, επίσης.

Και το Greek Play Project…

Το Greek Play Project δημιουργήθηκε ακριβώς επειδή υπήρχε αυτή η προσωπική ανάγκη για την ανάδειξη των τεκταινόμενων στην ελληνική σκηνή τώρα. Όταν ταξίδευα σε φεστιβάλ, σε συνέδρια και σε συναντήσεις με άλλα θέατρα συνειδητοποιούσα συνεχώς ότι δεν υπήρχε κάπου να παραπέμψεις για το νέο ελληνικό έργο. Ήθελα, λοιπόν, να δημιουργήσω κάτι οργανωμένο που να κάνει τη χαρτογράφησης της σύγχρονης ελληνικής δραματουργίας, που να αποτυπώνει πραγματικά τη δραστηριότητα. Οι συγγραφείς που βρίσκονται στο Greek Play Project πρέπει να έχουν δει τουλάχιστον τρία έργα τους στη σκηνή. Γι’ αυτό όλοι οι συγγραφείς ήταν ή είναι ενεργοί και το έργο τους επηρεάζει το νέο ελληνικό θέατρο. Επίσης, με ενδιέφερε πολύ ο διάλογος μεταξύ σκηνής και θεωρίας. Άλλωστε αυτό είναι ίσως το πιο βασικό χαρακτηριστικό της πορείας μου. Έτσι αποφάσισα να προσθέσω και τη στήλη της κριτικής, και συνεντεύξεις αλλά και ενημερώσεις για θέματα σχετικά.

Φυσικά όλο αυτό δεν θα ήταν εφικτό αν δεν είχα την αμέριστη βοήθεια πολύτιμων συνεργατών που μοιράστηκαν εξαρχής το όραμά μου και βοήθησαν για να το πάμε πιο μπροστά. Πρέπει να αναφέρω τη φίλη και συνοδοιπόρο μου, τη Μαρία Καρανάνου, την Αγγελική Πούλου με τον ενθουσιασμό και τη δική της δημιουργική ματιά, την Μαρία Μπούμπα που για μεγάλο διάστημα έβαλε κυριολεκτικά πλάτη. Την Βασιλική Μήσιου που στήριξε το αγγλόφωνο κομμάτι με τους φοιτητές της αλλά και την Εύη Καραγεωργίου που σχεδίασε το site. Τεράστιο ευχαριστώ τους οφείλω όπως και σε άλλους συνεργάτες του GPP που ο καθένας προσφέρει τον καλύτερο εαυτό του.

Μέσα στα χρόνια πώς έχει εξελιχθεί;

Αν και ξεκίνησε με κύριο αποδέκτη τους ανθρώπους του εξωτερικού πολύ γρήγορα συνειδητοποίησα πόσο χρήσιμο εργαλείο είναι για το εσωτερικό. Πολλοί σκηνοθέτες, ηθοποιοί το χρησιμοποιούν για να γνωρίσουν καλύτερα τον χώρο τους, για να βρουν έργα, για να μελετήσουν. Και χαίρομαι ιδιαίτερα που έχει γίνει ένα σημαντικό εργαλείο για τους φοιτητές στα τμήματα θεάτρου και στις δραματικές σχολές. Εγώ, βέβαια, ακόμα αναρωτιέμαι πώς βοηθάς τους νέους συγγραφείς, όχι αυτούς που έχουν βρει το δρόμο τους για τη σκηνή, αλλά αυτούς που έρχονται και σου λένε ότι γράφουν και δεν έχει ανέβει κάποιο έργο τους. Είναι κάτι που με απασχολεί σε σχέση με το Greek Play Project και το τι θα μπορούσα να κάνω σχετικά με αυτό το κομμάτι. Υπάρχουν κάποιες ιδέες αλλά δεν είναι εύκολη η υλοποίηση. Άλλωστε δεν υπάρχει η παραμικρή χρηματοδότηση από πουθενά. Όμως, αν δεν βρεθούν άνθρωποι να πάρουν στις πλάτες τους το ελληνικό έργο πώς θα προχωρήσει;

Αυτό δεν θα έπρεπε να είναι «δουλειά» της πολιτιστικής πολιτικής;

Δεν υπάρχει οργανωμένο σύστημα πολιτιστικής πολιτικής. Δηλαδή γιατί έχουμε τόσα γερμανικά έργα, τόσα γαλλικά έργα; Γιατί τα θέατρα παραγγέλνουν έργα στους συγγραφείς για να τα ανεβάσουν. Γιατί υποστηρίζουν την εγχώρια παραγωγή τους. Έτσι ξέρει ο ηθοποιός που θα βγει από την δραματική σχολή ότι θα παίξει αγγλικά έργα. Το θεωρεί κανονικό. Εμείς δεν θεωρούμε κανονικό να παίζουμε ελληνικά έργα. Ξέρετε πόσο συχνά λαμβάνω έργα ελλήνων συγγραφέων που οι ήρωές τους έχουν αγγλικά, γαλλικά ή ισπανικά ονόματα; Πρέπει αυτό να ξεριζωθεί ως νοοτροπία από το ίδιο το σύστημα. Απ’ την άλλη δεν είχαμε επαγγελματίες σκηνοθέτες μέχρι πριν λίγα χρόνια. Λίγοι ήταν αυτοί που είχαν μια γερή εργαλειοθήκη. Οι θεατρολόγοι, τώρα, μόλις τα τελευταία 30 χρόνια προσπαθούν να σταθούν. Κι έχουμε κι ένα εκπαιδευτικό σύστημα που αφαιρεί την κριτική σκέψη. Δεν είναι το καλύτερο τοπίο.

Υπάρχει συχνά μία «αντιπαράθεση» ανάμεσα σε κριτικούς και καλλιτέχνες για την αξία και τη φύση της κριτικής…

Αρχικά, η υποκειμενικότητα και η αντικειμενικότητα είναι δύο έννοιες που στην κριτική οφείλουν να συνυπάρχουν. Με την έννοια ότι εγώ ως Ειρήνη κι εσύ ως Σοφία είμαστε δύο άνθρωποι που έχουμε τις προτιμήσεις μας και τις απόψεις μας για τα πράγματα. Στην κριτική, βέβαια, έχεις και τα εργαλεία της επιστήμης σου. Γιατί η θεατρολογία είναι μια επιστήμη. Εκεί υπάρχουν κάποια αντικειμενικά κριτήρια σε σχέση με το κείμενο, με την απόδοση, με τους δραματικούς άξονες και πως αυτοί ακολουθούνται επί σκηνής, με την υποκριτική γραμμή, με την αισθητική. Η κριτική είναι εποικοδομητική όταν αιτιολογείται. Εγώ δεν συμφωνώ με κριτικές του τύπου ήταν κάκιστος σ’ αυτό το ρόλο. Γιατί ήταν κάκιστος; Ή γιατί ήταν υπέροχος; Σήμερα το πρόβλημα είναι ότι μπερδεύουμε την κριτική με την αναδημοσίευση των δελτίων τύπου αλλά και με τις δημόσιες σχέσεις. Επιπλέον, ο κριτικός δεν θα πρέπει να βλέπει στον καλλιτέχνη έναν εχθρό. Ο κριτικός οφείλει να τον φροντίσει τον καλλιτέχνη, όχι να τον χαϊδέψει, αλλά να τον φροντίσει όπως κάνεις με έναν άνθρωπο που νοιάζεσαι. Κι ο καλλιτέχνης, βέβαια, δεν μπορεί να απαιτεί από τον κριτικό ότι πάντα θα του αρέσει αυτό που κάνει. Όμως, οι καλλιτέχνες θα πρέπει να στηρίξουν και αυτοί τη σωστή κριτική. Υπάρχουν άνθρωποι που τρέχουν δεξιά κι αριστερά να παραλάβουν βραβεία. Πρέπει να ξέρεις ποιος σου δίνει το βραβείο και τι επικυρώνεις με την παρουσία σου και την αποδοχή του. Όλοι μαζί πρέπει να περιφρουρούμε τον χώρο μας.

Το βιβλίο σου, «Εντός, Εκτός και Επί τα αυτά», κινείται σε τρεις άξονες-κεφάλαια, νεοελληνική, παγκόσμια δραματουργία και σκηνική πράξη. Και είναι γραμμένο μέσα σε δεκαπέντε χρόνια. Αποτυπώνουν αυτά τα κείμενα την κοσμοθεωρία σου για το θέατρο; Αυτή η κοσμοθεωρία είναι κάτι οριστικό ή συνεχίζει να διαμορφώνεται;

Είναι κείμενα που προέρχονται από τη δραστηριότητα μου μεταξύ θεωρίας και πράξης. Τα περισσότερα γράφτηκαν με αφορμή το ανέβασμα κάποιου έργου ή την έκδοσή του ή είναι ομιλίες μου στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Είναι κείμενα που γράφτηκαν με διαφορετικές αφορμές που όμως η επιλογή τους και η σύνθεσή τους στον παρόντα τόμο ακολουθεί την ιστορία της δραματολογίας και αποτυπώνει προσωπικές μου αναγνώσεις και θέσεις πάνω στους συγγραφείς και στο έργο τους ή σε άλλα σημαντικά ζητήματα της σκηνικής πράξης, τις σκέψεις μου πάνω στη δραματουργία και τη σκηνική πράξη. Είναι ένα κομμάτι του τρόπου που εγώ βλέπω το θέατρο και νομίζω ότι με αυτή την έννοια ναι, αποτυπώνει την κοσμοθεωρία μου η οποία φυσικά και αλλάζει όσο εγώ είμαι ζωντανή.

Τι κάνει η Αντζελίνα Τζολί στο Instagram;

Στις 20 Αυγούστου το Instagram καλωσόρισε την Αντζελίνα Τζολί. Κι αν, ίσως, περιμέναμε η πρώτη της ανάρτηση να είναι μία φωτογραφία της να ατενίζει κάποιο πέλαγο ή κάποια παραλία, εκείνη έμεινε πιστή στην ακτιβιστική της δράση. Με το Instagram να προσφέρεται για το «ανέβασμα» σελέμπριτι φωτογραφιών προς θρέψη του εγωισμού και τέρψη των groupies, η Τζολί διαφοροποιήθηκε «ανεβάζοντας» ένα γράμμα που έλαβε από ένα νεαρό κορίτσι στο Αφγανιστάν. Ενώ, κάτω από την επίμαχη ανάρτηση δηλώνει πως εγκαινίασε τον λογαριασμό της στην πλατφόρμα κοινωνικής δικτύωσης αποφασισμένη να μοιραστεί με τον υπόλοιπο κόσμο την καθημερινότητα και τις σκληρές ιστορίες των Αφγανών πολιτών υπό την εξουσία των Ταλιμπάν.

Στο συγκλονιστικό αυτό γράμμα η Αφγανή έφηβη αναφέρει χαρακτηριστικά ότι κάποιοι συμπατριώτες δηλώνουν ότι οι Ταλιμπάν ενδεχομένως να έχουν μεταβάλλει τα πιστεύω της. Εκείνη, όμως, αρνείται, πως αυτοί μπορούν να αποτινάξουν το παρελθόν τους. Ενώ, κλείνει με τον φόβο ότι σε λίγο καιρό δεν θα της επιτρέπεται καν να πηγαίνει στο σχολείο.

Βασισμένη στο γράμμα αυτό, η Τζολί επιρρίπτει ευθύνες στην αμερικανική κυβέρνηση που, σύμφωνα με την ανάρτηση της, εγκατέλειψε ξαφνικά το Αφγανιστάν στο έλεος των Ταλιμπάν.

Με το βαρόμετρο των social media να μετράει την αποδοχή με likes, η πρώτη αυτή ανάρτηση απέσπασε σχεδόν 4.000.000 likes ανοίγοντας το δρόμο για την καθολική υποστήριξη των δικαιωμάτων ενός κατατρεγμένου λαού από το δυτικό star system και τους περιβόητους influencers του.

ΦΟΝΤΑΜΕΝΤΑΛΙΣΜΟΣ-Η δυτική εκδοχή

Του Πολύκαρπου Πολυκάρπου

Αυτό το καλοκαίρι με το καυτό αποκαλόκαιρο του, μας έφερε έξω από την πόρτα μας και μέσα στο σαλόνι μας, ανθρώπους, γεγονότα και συμπεριφορές από έναν τόπο μακρινό και όμως τόσο κοντινό μας. Οι πολύμορφες φλόγες των πυρκαγιών που λάβωναν μέρες πολλές τους ορίζοντες του τόπου μας συγχωνεύθηκαν με τον τρόμο, την αγωνία και την απελπισία χιλιάδων Αφγανών που απόμειναν απροστάτευτοι στη διάθεση των Ταλιμπάν. Χρόνια τώρα είμαστε θεατές ενός θρησκευτικού, πολιτικού και πολιτιστικού πολέμου, που καλύπτεται από ένα εκλογικευμένο ιδεολόγημα που παράγει τρόμο: το θρησκευτικό φονταμενταλισμό.

Ο όρος κατάγεται από τη λατινική λέξη fundus, που σημαίνει ρίζα/θεμέλιο, και δηλώνει την επιταγή για επιστροφή στις ρίζες, σε κάποια θεμέλια αμετάβλητα, ακίνητα και αλάνθαστα. Στην Ελληνική ο όρος μπορεί να αποδοθεί ως θεμελιοκρατία. Στην ερώτηση αν ο φονταμενταλισμός είναι ιδεολογία, οι πολιτικολόγοι, μετά από μια σειρά γόνιμων αντιδικιών, κατέληξαν ότι πρόκειται περί μιας ιδιαίτερης και ξεχωριστής ιδεολογίας. Θεωρώντας όμως το φαινόμενο με πλατιά ματιά διαπιστώνουμε ότι δεν πρόκειται για φονταμενταλισμό αλλά για φονταμενταλισμούς: χριστιανικός, ισλαμικός, ανατολικός, δυτικός, θρησκευτικός, πολιτικός. Οι διαφορετικές αυτές εκδοχές συμφύρονται συνήθως σε τέτοιο βαθμό που είναι δύσκολο να διακρίνεις ποιος είναι ποιος. Όπου όμως υπερισχύουν αποπνέουν φανατισμό, δογματισμό και βία.
Στο σημείωμα αυτό θα προσπαθήσουμε να αναφερθούμε στη Δυτική και την Ελληνική, τη χριστιανική δηλαδή, εκδοχή του φαινομένου.

Ο Δυτικός(Χριστιανικός) φονταμενταλισμός είναι βασικά θρησκευτικός, επειδή όμως οι παράγοντες του επηρεάζουν βουλευτές, κοινοβούλια και πολιτειακούς αξιωματούχος αποκτά ένα οιωνοί πολιτικό πρόσημο. Ιστορικά τοποθετείται στις ΗΠΑ γύρω στο 1910-1915, όταν μια ομάδα προτεσταντών θεολόγων και ιερέων κυκλοφόρησαν μια σειρά κειμένων που εξέδωσε το Βιβλικό Ινστιτούτο του Λος ΄Αντζελες με τίτλο The Fundamentals: A testimony to the Truth (Τα Θεμελιώδη: Μια Μαρτυρία της Αλήθειας). Ο αρχισυντάκτης του περιοδικού Watchman-Examiner, Κέρτις Λη Λω, επινόησε τον όρο «φονταμενταλισμός», για να δώσει ένα όνομα σε αυτούς που ήταν έτοιμοι να δώσουν τη μάχη υπερασπίζοντας τις αλήθειες που στηρίζουν τα θεμέλια της πίστης.

Στα τέλη του 19^ου αιώνα η προτεσταντική ορθοδοξία άρχισε να απειλείται από μια σειρά εξελίξεων που δεν ήταν σε θέση να ελέγξει. Πρώτον, μέσα στους κόλπους των θεολόγων άρχισε να φυσά ένας αέρας εκσυγχρονισμού που εκφραζόταν με κριτική των ιερών κειμένων. Δεύτερον οι αθρόες μεταναστευτικές ροές προς τις ΗΠΑ, οι οποίες άλλαζαν την πληθυσμιακή σύστασή τους, μαζί με τα νέα ήθη που έφερναν έθεταν σε κίνδυνο την πρωτοκαθεδρία των προτεσταντών. Τρίτον, η ραγδαία αστικοποίηση και συνακόλουθη εκκοσμίκευση στερούσαν το δημόσιο χαρακτήρα της θρησκείας η οποία γινόταν πια μια προσωπική υπόθεση.

Σε έναν κόσμο που άλλαζε με ιλιγγιώδη ταχύτητα, σε έναν κόσμο που δείχνει ότι ο Θεός δεν είναι το πρώτιστο ενδιαφέρον του, τα Θεμέλια κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου και καλούν σε γενικό συναγερμό. Το σύνθημα είναι επιστροφή στις βασικές αρχές:

Το αλάθητο της Βίβλου. Ως θεόπνευστο κείμενο αποκλείεται να σφάλει.
Η Κατά κυριολεξία ισχύς της Βίβλου: Ο, τι λέει το κείμενο είναι απολύτως ακριβές. Μεταφορικές, ιστορικές ή άλλες ερμηνείες του είναι λανθασμένες.
Η εκ του μηδενός Δημιουργία του κόσμου: Ο Θεός δημιούργησε τον κόσμο και τα Είδη δημιουργήθηκαν εξαρχής με την οριστική μορφή τους.
Η εκ Παρθένου Γέννηση του Χριστού.
Η Σταύρωση και η Ανάσταση του Χριστού.

Ο Χριστιανικός φονταμενταλισμός είναι μαχητικός, δυναμικός και διεκδικητικός, χωρίς να είναι βίαιος. Αν και κατά τις δεκαετίες 80 και 90 σημειώθηκαν βίαιες επιθέσεις σε κλινικές που έκαναν αμβλώσεις. Άνοιξε πόλεμο με την επιστήμη την οποία θεωρεί αναξιόπιστη και η οποία, σε σύγκριση με τον Θείο Λόγο, είναι κατώτερη πηγή γνώσης. Στράφηκε εναντίον της Θεωρίας της Εξέλιξης του Δαρβίνου( «Η δίκη των πιθήκων», 1925, Τενεσί). Συν τω χρόνο όμως αναδιπλώθηκε και δημιούργησε κάποιες μορφές ψευδοεπιστήμης όπως ο «Δημιουργισμός», ο «Νοήμων σχεδιασμός», που επιχειρούν να τεκμηριώσουν την επιστημονική εγκυρότητα της Βίβλου.

Η επιμονή του στην επιστροφή στα θεμέλια, ο ηθικολογικός του λόγος, που στιγματίζει την παρακμή της κοινωνίας, και η εκκοσμικευμένη πολιτική έκφρασή του, τοποθετούν τον αμερικανικό- προτεσταντικό φονταμενταλισμό στο απώτατο δεξιό άκρο του ρεπουμπλικανικού κόμματος.

Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΦΟΝΤΑΜΕΝΤΑΛΙΣΜΟΣ

Αν και το Ελληνικό κράτος που δημιουργήθηκε με την επανάσταση του 1821 δομήθηκε επάνω στις νεωτερικές αρχές του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού, στα διακόσια χρόνια του ελευθέρου βίου του αυτές οι αρχές κινδύνεψαν και πολλές φορές απεμπολήθηκαν για χάρη μιας επιστροφής στην προ-νεωτερικότητα. Ισχύει ακόμα το δίκαιο του αίματος, τα σόγια και οι κουμπαριές βγάζουν βουλευτές και στο Σύνταγμα είναι κατοχυρωμένη η μια και μοναδική θρησκεία: η ελληνοορθοδοξία. Με Θεμέλιο το τρίπτυχο, Πατρίς- Θρησκεία-Οικογένεια, ο ελληνικός φονταμενταλισμός πολεμάει κάθε προσπάθεια ανανέωσης, νεωτερισμού και μεταρρύθμισης όπου και αν απευθύνεται, στη γλώσσα, στην τέχνη, στην κοινωνία, στην πολιτική. Από πίσω του συντάσσονται όλες οι συντηρητικές και υπέρ-συντηρητικές δυνάμεις της κοινωνίας, της εκκλησίας και της πολιτικής, οι οποίες συνήθως είναι δεξιές.

Τα πρώτα χρόνια του Ελληνικού 20^ου αιώνα, με το τραύμα της ήττας του 1897 ανοιχτό ακόμη, τα χαρακτηρίζουν η πολιτική αστάθεια οι δυναμικές κινητοποιήσεις, η ίδρυση συλλόγων και η έξαρση του εθνικισμού, με κυρίαρχο πρόσημο τον αντί-σλαβισμό. Ένα ζήτημα που τρέχει παράλληλα με την ιστορική, κοινωνική και ιδεολογική πορεία της χώρας είναι το γλωσσικό ζήτημα η σύγκρουση της αρχαίζουσας καθαρεύουσας με τη δημοτική την ομιλούμενή γλώσσα του λαού. Η σύγκρουση παίρνει πολίτικο κι ιδεολογικό χαρακτήρα: συντήρηση εναντίον νεωτερικότητας

Τα Ευαγγέλικα

Στις 8 Νοεμβρίου 1901, η εφημερίδα, Ακρόπολις, του Βλάση Γαβριηλίδη, μαχητικού δημοτικιστή, άρχισε να δημοσιεύει σε συνέχειες τη μετάφραση της ΚαινήςΔιαθήκης στη δημοτική από τονΑλέξανδρο Πάλλη, το πρωτοπαλίκαρο του δημοτικού, όπως τον αποκαλούσε ο αείμνηστος δάσκαλός μας Γιάννης Σιδέρης. Η ιδέα της μετάφρασης ήταν της Βασίλισσας Όλγας.

Οι φοιτητές και οι καθηγητές του «Αθήνησιν» ξεσηκώθηκαν και επιτέθηκαν στα γραφεία της εφημερίδας, προπηλάκισαν και απείλησαν τους υπάλληλους, τους αποκάλεσαν σλάβους ( επειδή η βασίλισσα Όλγα ήταν Ρωσίδα) και άθεους. Γρήγορα στην αντιπαράθεση μπαίνουν βουλευτές, δάσκαλοι, παπάδες και χωρικοί με εικόνες και εξαπτέρυγα που απειλούσαν να λιντσάρουν τους εχθρούς της πατρίδος. Η επέμβαση της αστυνομίας για την αποκατάσταση την τάξης ήταν μοιραία. Αποτέλεσμα: 8 νεκροί, άλλες πηγές κάνουν λόγο για 11, 70 τραυματίες και παραίτηση της κυβέρνησης Θεοτόκη.

Τα Ορεστειακά.

Το πλαίσιο και η περιρρέουσα ατμόσφαιρά είναι η ίδια. Το Νοέμβριο του 1903, «Βασιλικό Θέατρο», ανεβάζει την Ορέστεια του Αισχύλου, σε μετάφραση του Γεωργίου Σωτηριάδη. Οι φοιτητές υποκινούμενοι από τον καθηγητή Γ. Μιστριώτη, διαδηλώνουν απαιτώντας να μη γίνει η παράσταση. Η σύγκρουση ήταν αιματηρή με 1 ή 2 νεκρούς. Να σημειωθεί ότι η μετάφραση δεν ήταν στην δημοτική, και ότι ο Γ. Μιστριωτης είχε φοιτητικό θίασο που ανέβαζε αρχαίες τραγωδίες στο πρωτότυπο.

Η Δίκη των Τόνων.

Το Φθινόπωρο του 1941, η Σύγκλητος του Πανεπιστημίου Αθηνών μηνύει και παραπέμπει στο Πειθαρχικό Συμβούλιο, τον καθηγητή Ι.Θ. Κακριδή, επειδή αρνείται να χρησιμοποιήσει πνεύματα και περισπωμένες. Αφορμή ήταν τα βιβλία του καθηγητή, Ελληνική Κλασική Παιδεία, και Σχόλια στον Επιτάφιο του Θουκυδίδη, που ήταν γραμμένα στη δημοτική, με μονοτονικό σύστημα και απλοποιημένη ορθογραφία. Το θέμα παίρνει διαστάσεις στον τύπο. Στο πλευρό του διωκόμενου καθηγητή στέκονται προσωπικότητες όπως ο Άγγελος Σικελιανός, ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος, ο Κωνσταντίνος Δημαράς, ο Γ. Παπανδρέου, ο Πέτρος Κόκκαλης, που δεν είναι όλοι τους δημοτικιστές, είναι όμως υπέρ του δικαιώματος για ελεύθερη σκέψη και έρευνα.

Η απόφαση του Πειθαρχικού Συμβουλίου, που εκδόθηκε τον Ιούλιο του 1942, καταδίκαζε τον Ι.Θ. Κακριδή σε δίμηνη απόλυση. Άλλη μια μάχη χαρακωμάτων στον πόλεμο της γλώσσας, στη διαμάχη για τον «πατριωτισμό της περισπωμένης», όπως τον χαρακτήριζε ο Μανώλης Τριανταφυλλίδης.

Ο Τελευταίος Πειρασμός, [το βιβλίο]

Ο Τελευταίος Πειρασμός, του Νίκου Καζαντζάκη, κυκλοφόρησε, το 1952, πρώτα στη Σουηδία και τη Νορβηγία. Τον χορό του αναθέματος αρχίζει, το 1954, η Καθολική Εκκλησία που το περιλαμβάνει στον Κατάλογο των Απαγορευμένων Βιβλίων.Η Εκκλησία της Ελλάδος, στη συνέχεια, με που κάτι είχε φτάσει στα αυτιά της,με αρωγούς τις παραθρησκευτικές οργανώσεις και τους φανατικούς, το καταδικάζει πριν να εκδοθεί στην Ελλάδα, το 1955. Θεώρησε το κείμενο δαιμονικό και βελβζεβουλικό και επισείει επί την κεφαλήν του Καζαντζάκη τον αφορισμό, τον οποίον όμως τελικά δεν τόλμησε να του επιβάλλει.

Ο Τελευταίος Πειρασμός του Χριστού, [η ταινία]

Με το που ο Σκοτσέζε εκδήλωσε την επιθυμία του να γυρίσει σε ταινία το βιβλίο του Καζαντζάκη άρχισαν οι αντιδράσεις με πρώτη τη διαμαρτυρία της προτεσταντικής οργάνωσης γυναικών Evangelical Sisterhood. Τον Ιούλιο του 1988, ένα μήνα πριν την προβολή της στους κινηματογράφους, ο Σύνδεσμος Αμερικανικών Οικογένειων, στέλνει 2,5 εκατομμύρια επιστολές διαμαρτυρίας, πληρώνει 700 ραδιοσταθμούς και 50 τηλεοπτικά κανάλια για να προβάλλουν σποτ εναντίον της ταινίας. Στις 12 Αυγούστου, που αρχίζει η προβολή της, 10.000 φανατικοί χριστιανοί διαμαρτύρονται έξω από τα στούντιο της Universal, ενώ η Σύνοδος των Καθολικών Επισκόπων των ΗΠΑ καλεί τα 53 εκατομμύρια των Αμερικανών καθολικών να μποϋκοτάρουν την ταινία.

Στην Ιταλία οι Χριστιανοδημοκράτες προσπαθούν να εμποδίσουν την προβολή της ταινίας στο Φεστιβάλ της Βενετίας, ενώ ο Τζεφιρέλι, αποσύρει την ταινία του από το πρόγραμμα συντασσόμενος μαζί τους. Στο Παρίσι ο κινηματογράφος που προβάλει την ταινία βομβαρδίζεται με βόμβες βρώμας και κλείνει.

Στην Ελλάδα τα επεισόδια ήταν πιο επικά.

Παρόλο που η Ιερά Σύνοδος ζητά την απαγόρευση της ταινίας, η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ της δίνει άδεια προβολής. Με την ατμόσφαιρα να μυρίζει μπαρούτι αποφασίζεται η ταινία, ως ακατάλληλη για τους κάτω των 17 ετών, να προβληθεί σε 7 αίθουσες, με ξεχωριστή κόπια για κάθε κινηματογράφο. Την Πέμπτη 13 Οκτωβρίου 1988, κατά την πρεμιέρα της ταινίας στον κινηματογράφο «Οπερά», 500 περίπου άτομα, μέλη παραεκκλησιαστικών οργανώσεων και ακροδεξιοί, οπλισμένοι με εικόνες, με σταυρούς, αλλά και με μαχαίρια και ξυράφια, φωνάζοντας «ο λαός απαιτεί η ταινία να καεί», «μασόνοι», «αντίχριστοι», εισβάλλουν στον κινηματογράφο και σχίζουν 30 καθίσματα, την αυλαία και την οθόνη του κινηματογράφου. Οι θεατές αλαφιασμένοι το βάζουν στα πόδια και ο κινηματογράφος κλείνει. Παρόμοια επεισόδια γίνονται και στο «΄Εμπασυ», στο Κολωνάκι. Στο «Τροπικάλ», στην Καλλιθέα, παρεκκλησιαστικός που είχε βγάλει εισιτήριο και ήταν μέσα στην αίθουσα μόλις άρχισε η ταινία όρμησε στην οθόνη και τη χάραξε. Στις 15 Νοεμβρίου 1988, το Μονομελές Πρωτοδικείο Αθηνών απαγορεύει την ταινία, η οποία από τις 13 Οκτωβρίου έως τις 15 Νοεμβρίου έκοψε 165.000 εισιτήρια. Τα χρόνια που ακολουθήσαν η ταινία διατίθεται λαθραία και κρυφά σε συγκεκριμένα βιντεοκλάμπ. Στις Ιουλίου 2004, μια προγραμματισμένη προβολή της στην τηλεόραση του Starματαιώνεται μετά από παρέμβαση του Αρχιεπισκόπου Χριστοδούλου. Την Κυριακή των Βαΐων του 2008 το Βήμα την προσφέρει δωρεάν στους αναγνώστες του χωρίς να ανοίξει μύτη.

Corpus Christi

To Corpus Christi είναι ένα θεατρικό έργο του Αμερικανού θεατρικού συγγραφέα Τέρενς Μακ Νάλι (1938-2020), που βλέπει τον Χριστό και τους μαθητές του με μια άκρως ριζοσπαστική άποψη, σαν μια ομάδα ομοφυλοφίλων που ζει στο σύγχρονο Τέξας. Η Καθολική η Αγγλικανική Εκκλησία και η Ελληνική Εκκλησία χαρακτήρισαν το έργο βλάσφημο και το πολέμησαν. Το αρχικό, οφ -Μπροντγουεη ανέβασμα του Corpus Christi ακυρώθηκε μετρά από απειλές, όταν όμως αρκετοί συγγράφεις αντιτάχθηκαν σθεναρά στον σκοταδισμό του πλήθους, το έργο συνεχίστηκε με sold out όλες τις παραστάσεις του. Το έργο, μετά από μια σειρά αναβολών λόγω αντιδράσεων και απειλών, ανεβαίνει, τελικά στο Λονδίνο στις 28 Οκτώβριου του 1999. Την ίδια μέρα μια ισλαμική ομάδα, οι «Υπερασπιστές του Αγγελιοφόρου Ιησού», καταδικάζει σε θάνατο το συγγραφέα και κατηγορεί τους Χριστιανούς που δεν υπερασπίζονται την πίστη τους. Στην Αυστραλία, το 2000, το έργο καταδικάζεται από την Αγγλικανική Εκκλησία. Το 2010, στο Τέξας, μια παράσταση που ήταν να δοθεί στο Κρατικό Πανεπιστήμιο Τάρλετον, ακυρώνεται για λόγους ασφαλείας. Στην Ελλάδα, το έργο έκανε πρεμιέρα στις, 7 Ιουνίου 2012, στο θέατρο «Χυτήριο» Την επόμενη ημέρα η Ιερά Σύνοδος με ανακοίνωσή της χαρακτηρίζει το έργο βλάσφημο κα καλεί «το λαό να το αποδοκιμάσει». Στις 9 Ιουνίου, η αστυνομία συλλαμβάνει τρεις ηθοποιούς της παράστασης κατόπιν μηνύσεως. Με εντολή του εισαγγελέα οι ηθοποιοί αφήνονται ελεύθεροι, αλλά σχηματίζεται δικογραφία εις βάρος τους. Οι επόμενες παραστάσεις κυλούν μέσα σε ένα κλίμα τρομοκρατίας και φόβου, αφού στην υπόθεση εμπλέκεται, και μάλιστα μαχητικά, η Χρυσή Αυγή. Την 1^η Νοεμβρίου, η παράσταση κατεβαίνει πρόωρα. Στις 16 Νοεμβρίου, ο Εισαγγελέας Πρωτοδικών Αθηνών, άσκησε ποινική δίωξη κατά των συντελεστών της παράσταση, για καθύβριση θρησκεύματος, κατόπιν μηνύσεως του μητροπολίτου Πειραιώς Σεραφείμ, την οποία κατέθεσε συνοδευόμενος από βουλευτές της Χρυσής Αυγής.

Η Διαθήκη της Μαρίας (The Testament of Mary)

Η Διαθήκη της Μαρίας, (Ελληνική μετάφραση, Αθηνά Δημητριάδου, Ίκαρος, Αθήνα, 2014) είναι μια μονολογική μονοπρόσωπη νουβέλα γραμμένη από τον Ιρλανδό συγγραφέα Κολμ Τομπίν, τη διασκευή της οποίας σε θεατρικό μονόλογο ερμήνευσε η Φιόνα Σω σε σκηνοθεσία της Ντέμπορας Γουώρνερ. Το κεντρικό θέμα της νουβέλας του Τομπίν είναι η σχέση μάνας γιου. Η Μαρία αρνείται να αποδεχτεί την θεοποιημένηεκδοχή του γιου της που επιβάλλουν οι απόστολοι. Παραμένει μάνα που πονάει και σπαράσσει για το φριχτό και βίαιο θάνατο του γιου της. Η Μαρία, απορρίπτοντας την εξωραϊσμένη μεταφυσική εκδοχή του Χριστού, καταθέτει το δικό της Ευαγγέλιο. Η πρεμιέρα του έργου στο Μπροντγουέη, στο θέατρο Γουόλτερ Κερ, στις 26 Μαρτίου 2013, συνοδεύτηκε από διαμαρτυρίες θρησκευτικών ομάδων, που συγκεντρωμένες έξω από το θέατρο φώναζαν συνθήματα που απευθύνονταν στους θεατές που έρχονταν να δουν την παράσταση. Τις διαμαρτυρίες είχε οργανώσει η «Αμερικανική Κοινότητα για την Υπεράσπιση της Παράδοσης, της Οικογενείας και της Ιδιοκτησίας». Ο ιστότοπος RenewAmerica, έγραφε, «Η Διαθήκη της Μαρίας είναι μια εκκοσμικευμένη αριστερή υποκρισία…. πίσω από μια δήθεν καλλιτεχνική έκφραση κρύβονται ψέματα, δειλία και δηλητήριο». Το έργο κατέβηκε πριν ολοκληρώσει τον κύκλο των προγραμματισμένων παραστάσεών του.

Υ.Γ
Πρόσφατα στον τόπος μας ζήσαμε την εποποιία της νίκης των Ελληνόψυχων χριστιανών που τα έβαλαν με μια κούκλα, την Αμάλ.

Η Αμάλ, είναι μια κούκλα 3, 5 μέτρων, που ταξιδεύει στην Ευρώπη για να ευαισθητοποίηση τους πολίτες της για το δράμα των ασυνόδευτων προσφύγων παιδιών. Η προσφυγοπούλα ξεκίνησε την πορεία της από τη Συρία, πέρασε από την Τουρκία στη Χίο όταν όμως προσπάθησε να πάει στη Θεσσαλία, στα Μετέωρα, οι τοπικές αρχές και ο Μητροπολίτης την έδιωξαν αφού πρώτα την αποκάλεσαν μουσουλμάνα, που υπηρετεί σκοτεινά συμφέροντα και έρχεται για να αλλοιώσει το εθνικό φρόνημα μας. Στη Λάρισα, παραεκκλησιαστικοί και ακροδεξιοί επιτέθηκαν σε όσους έπαιρναν μέρος στην εκδήλωση, ακόμη και σε παιδιά.Στην Αθήνα την Αμάλ υποδεχτήκαν με το Άσμα Ασμάτων του Μ. Θεοδωράκη, αλλά και με τα δακρυγόνα της ΕΛΑΣ και των ΜΑΤ που επιτέθηκαν απρόκλητα εναντίον της αντιφασιστικής συγκέντρωσης αλληλεγγύης που είχε οργανωθεί, με αφορμή το πέρασμα της κούκλας από το Μεταξουργείο, ως απάντηση στη ρατσιστική συγκέντρωση ακροδεξιών που ήθελαν να την διώξουν φωνάζοντας το συνθήματα, « δε θα γίνει η πόλη μας Καμπούλ. Αποτέλεσμα να ματαιωθούν οι εκδηλώσεις.Τίποτα δεν δίνει καλύτερα την αίσθηση του κενού όσο η ανθρώπινη βλακεία. Στους ανθρώπους της εκκλησίας, και τους παρεκκλησιαστικούς παρατρεχάμενους της, θέλω να θυμίσω το τροπάριο του Γεωργίου Ακροπολίτη (1217-1282) που ψάλλεται στη λιτανεία του Επιταφίου την Μεγάλη Παρασκευή.

Δος μοι τούτον τον ξένον
Τον εκ βρέφους ως ξένον ξενωθέντα εν κόσμω.
και τη ρήση του Ιησού από το Απόκρυφο Ευαγγέλιο του Θωμά.
Μακάριοι είστε όταν σας μισούν και σας διώκουν και δεν βρίσκεται τόπος όπου δεν σας καταδιώκουν.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ

Μαραγκουδάκης, Μ. Ο Αμερικανικός Φονταμενταλισμός, Παπαζήσης, Αθήνα, 2010.
Πατέλος, Κ. Θεμελιοκρατία. Ο πολιτικός και ο θρησκευτικόςφονταμενταλισμός, Παπαζήσης, Αθήνα, 2007.
Τερζάκης, Φ. Ανορθολογισμός, φονταμενταλισμός και θρησκευτική αναβίωση. Τα χρώματα της σκακιέρας, Οι εκδόσεις των Συναδέλφων, Αθήνα, 2013.

ΔΕΙΤΕ

InherittheWind, ( 1960), σκηνοθεσία, StanleyKramer
LeshirondellesdeKabul, ( 2019)anime,σκηνοθεσία, Zabou Breitman
Persepolis(2007) anime , σκηνοθεσία, Marzan SatrapiThe Breadwinner,( 2017), anime, σκηνοθεσία, Nora Twomey

Κορέα-Βιετνάμ-Αφγανιστάν

Όσο και αν διατείνονται οι της Ουάσιγκτον ότι η αποχώρηση από το Αφγανιστάν δεν μοιάζει με εκείνη της Σαϊγκόν, μια ματιά στο «Αποκάλυψη τώρα» του Κόπολα θα πείσει και τους ελάχιστους που πιστεύουν κάτι τέτοιο, να αλλάξουν γνώμη.

Οι Αμερικανοί και οι Ευρωπαίοι θα φύγουν και ελπίζουμε ότι αυτή τη φορά θα καταλάβουν ότι αν βάλεις χέρι σε χώρες που ζουν διαφορετικά, που τα πιστεύω και η παράδοσή τους είναι εκ διαμέτρου αντίθετες από τη δικιά σου, τελικά θα το χάσεις και ακρωτηριασμένος θα γυρίσεις άρον-άρον στον τόπο που ανήκει σε σένα. Το απόδειξε η Κορέα, το Βιετνάμ και τώρα το Αφγανιστάν.

Τα ξένα στρατεύματα και αποστολές φεύγουν αλλά τα χαλάσματα που αφήνουν πίσω τους στα χέρια των ημιάγριων Ταλιμπάν δεν είναι μόνο τούβλα, χαλάσματα και εγκαταλελειμμένα υπερσύγχρονα όπλα. Είναι και ψυχές και προσδοκίες και ελπίδες και οράματα, πίκρα και απαισιοδοξία.

Και αν οι άνδρες θα μπορούν να βλέπουν τον εκτυφλωτικό Ασιατικό ήλιο, οι γυναίκες θα είναι αναγκασμένες να μένουν στο σπίτι, να φοράν μπούρκα και να συνοδεύονται από έναν άνδρα όταν το πόδι τους πατήσει τους χωματόδρομους της πόλης. Ψυχές γυναικών, προσδοκίες, ελπίδες και οράματα για μια άλλη ποιότητα ζωής με περισσότερη ελευθερία, αισιοδοξία για το δικαίωμα στην έκφραση και στη δημιουργία, είναι αναγκασμένα να μείνουν πίσω από τείχους και να ξεχαστούν.

Και ενώ όλα τα αεροπλάνα απογειώθηκαν από την Καμπούλ ο Άμλετ με ένα αερόπλοιο προσγειώθηκε και χώθηκε στα στενά των ρημαγμένων πόλεων για να ανακαλύψει αυτές τις γυναίκες, που δημιουργούσαν και αποδείκνυαν ότι αξίζουν κάτι περισσότερο από το να είναι λάφυρα των Ταλιμπάν.

Τώρα?

Όταν οι ανεκτίμητοι θησαυροί της Βακτριανής κινδυνεύουν ίσως είναι πολυτέλεια να μιλάμε για θέατρο, μουσική, ζωγραφική.

Όχι, δεν είναι.

Δείτε ένα video από την δουλειά που έκανε το Bond theater Της Νέας Υόρκης σε συνεργασία με το Exile theater του Αφγανιστάν από το 2003 και θα καταλάβετε.

Play Video

Πού πήγαν οι γυναίκες του Αφγανιστάν;

Από τη Σοφία Γουργουλιάνη

Με την ιστορία να ρίχνει πάντα τις προειδοποιητικές της βολές πριν τις μεγάλες κοινωνικές κι ανθρωπιστικές καταιγίδες, οι γυναικοκτονίες στο Αφγανιστάν ξεκίνησαν, ήδη, από το 2015 να αυξάνονται ραγδαία. Με τους ιθύνοντες να δηλώνουν πως τα βήματα για την πρόοδο και την ισότητα είναι πελώρια κι απόλυτα σταθερά, η αστυνομία, το 2015 κινήθηκε νομικά -μόλις- εναντίον 72 από τους 241 θύτες. Και απέδειξε στην πράξη πως οι πολιτικές ρητορείες δεν ήταν παρά πολιτικά προσχήματα για την απόκρυψη της οδυνηρής αλήθειας.

Την επόμενη πενταετία τα όποια βήματα προς την ισότητα των γυναικών, ανακόπηκαν βίαια και μετατράπηκαν (μάλλον) ακούσια σε ταχεία οπισθοχώρηση. Μία οπισθοχώρηση που είχε, φυσικά, ως αναπότρεπτο κι οδυνηρό αποτέλεσμα την κατάληψη της εξουσίας από τους Ταλιμπάν. Και τον βομβαρδισμό της συλλογικής συνείδησης με τον απόλυτο μισογυνισμό ως κατεστημένο κι αυτονόητο μέτρο.

Οι ίδιοι οι Ταλιμπάν, μετά την κατάληψη της Καμπούλ, δηλώνουν πως προτίθενται να σεβαστούν απόλυτα τα δικαιώματα των γυναικών. Όμως, προς επίρρωση του γνωστού ρητού, ο Μανωλιός- Ταλιμπάν μπορεί να έβαλε τα ρούχα του αλλιώς, δεν κατάφερε, βέβαια, να αλλάξει την ίδια του τη φασιστική φύση. Η ιστορία, λοιπόν, του 2020 τους διαψεύδει ηχηρά κι απόλυτα. Και «χαρίζει» -φυσικά- τους χειρότερους οιωνούς σε μια «διακυβέρνηση» έτοιμη κι αδίστακτη να πλημμυρίσει ψέμα και συντηρητισμό μια ολόκληρη γενιά και κοινωνία. Με τις δολοφονίες κι εξαφανίσεις γυναικών να εντείνονται μέσα στο 2020, μέσα σε μία ενδεικτική εβδομάδα του περασμένου έτους, μία γυναικολόγος ανέβηκε ένα πρωί στο μηχανάκι της για να πέσει -ακαριαία- θύμα εκρηκτικού μηχανισμού. Ενώ, τρεις Αφγανές γυναίκες δημοσιογράφοι στην πόλη Jalalabad βρέθηκαν δολοφονημένες. Δολοφονημένες από σφαίρα. Εξ’ επαφής.

Λίγες μέρες πριν την κατάληψη της εξουσίας από τους Ταλιμπάν σημειώθηκε και η πρώτη «συμβολική» απουσία γυναικών στην Καμπούλ ως ένδειξη της νέας φασιστικής τάξης πραγμάτων. Οι ίδιοι, λοιπόν, οι Αφγανοί πολίτες μετρώντας μέρες και ώρες για την «υποδοχή» των Ταλιμπάν ξεκόλλησαν όλες τις διαφημιστικές αφίσες για γυναικεία προϊόντα ομορφιάς από τους δρόμους των πόλεων. Λίγο, λοιπόν, πριν την εγκαθίδρυση της νέας «εξουσίας», οι κάτοικοι των πόλεων έσπευσαν , μόνοι, να ξεκολλήσουν και να βάψουν με σπρέι όσες αφίσες απεικόνιζαν γυναίκες να χρησιμοποιούν καλλυντικά και άλλες μεθόδους καλλωπισμού.

Η επόμενη απουσία, ήταν (και είναι ακόμα) αυτή της «εξαφάνισης» των γυναικών από το δημόσιο χώρο των πόλεων. Σύμφωνα, λοιπόν, με την Αφγανή πολιτική δημοσιογράφο και αναλύτρια Zarmina Kakar οι γυναίκες, μετά την κατάληψη της εξουσίας από τους Ταλιμπάν εξαφανίστηκαν ξαφνικά από τους δρόμους. Κι απέμειναν οι λίγες και θαρραλέες να καλύπτονται ολόκληρες με μαντήλες για να αγοράσουν κρεμμύδια. Και ψωμί. Αν, λοιπόν, θέλει τόλμη κι αρετή η ελευθερία, οι σύγχρονες Αφγανές αναδεικνύονται ξαφνικά -κι απόλυτα οριστικά- σε ηρωίδες των δύσκολων καιρών για την χώρα.

Ως απάντηση στην Kakar, ο εκπρόσωπος των Ταλιμπάν, Zabiullah Mujahid, αναγνωρίζει την «εξαφάνιση» αυτή, δηλώνοντας ,όμως, πως αυτή θα αποβεί σε όφελος των γυναικών, καθώς οι ίδιοι οι Ταλιμπάν χρειάζονται χρόνο προκειμένου να εμφυσήσουν στα μέλη τους τον σεβασμό της γυναίκας. Θεωρώντας, λοιπόν, πως οι γυναίκες θα αρχίσουν και πάλι να ξεπηδάνε στους δρόμους και στην δημόσια σφαίρα μόλις οι «απλοί» στρατιώτες Ταλιμπάν περάσουν από κάποια εκπαίδευση για την εξάλειψη του μισογυνισμού, διατυμπανίζει πως για το «καλό» τους, αυτές θα έπρεπε για λίγο να χωθούν στις σκοτεινές κουζίνες των σπιτιών τους. Ένα «καλό», όμως, που λαμβάνεται και πάλι με γνώμονα τον υπαρκτό μισογυνισμό των «αρχόντων» και την (ίσως) επικείμενη προσπάθεια για τον μετριασμό του.

Η επίσημη πολιτική των Ταλιμπάν δείχει για την ώρα να ακολουθεί μια μετριοπαθή πολιτική στο ζήτημα των γυναικών δηλώνοντας, επίσης, πως, μέσα στα πλαίσια του Ισλάμ, θα αναγνωρίσει δικαιώματα στις γυναίκες. Παραβλέποντας, όμως, τον ασφυκτικό χαρακτήρα των κανόνων της Saria οι υποσχέσεις της νεότευκτης εξουσίας μοιάζουν απόλυτα ανεδαφικές. Ενώ, χρησιμοποιώντας για όπιο του γυναικείου λαού της χώρας το ίδιο τους «το καλό» επιδιώκουν συνοπτικά κι οριστικά την εγκατάσταση τους μέσα στους τέσσερις τοίχους του σπιτιού. Και παρουσιάζοντας εαυτούς ως σύγχρονους ανθρώπινους σκύλους του Παβλόφ, υποστηρίζουν ακράδαντα πως μια κάποια εξαρτημένη μάθηση (κι όχι ανεξάρτητη παιδεία) μπορεί να τους αλλάξει τα φασιστικά μυαλά.

Fatimah Hossaini- Fashion Photographer

Η Fatimah Hossaini το βράδυ πριν την κατάληψη της εξουσίας από τους Ταλιμπάν γευματίζει σε γαλλικό μπιστρό της Καμπούλ. Έχοντας, μάλιστα, ήδη αεροπορική κράτηση για την Γαλλία την επόμενη μέρα, νιώθει, ήδη, τον Σηκουάνα να της χαμογελά. Ενώ, η φασιστική παράνοια των Ταλιμπάν, μοιάζει, ήδη ηπείρους μακριά. Το επόμενο πρωί θα επιβιβαστεί σε ένα ταξί κάνοντας πρόβα το Bonjour της με προορισμό το διαγνωστικό κέντρο όπου θα κάνει καθιερωμένο πλέον COVID Test. Όταν ο ταξιτζής θα την πληροφορήσει ότι οι Ταλιμπάν έχουν καταλάβει και την Καμπούλ, εκείνη θα σπεύσει σπίτι, θα εξαφανίσει την όποια πρόσφατη διαδικτυακή της παρουσία. Και θα χωρέσει εαυτό, κεκτημένα και όσα αγαπημένα μπορεί κι επιτρέπεται σε δύο μόλις βαλίτσες. Βρίσκεται στο Παρίσι, σε καραντίνα εβδομάδων. Η καραντίνα τελειώνει. Ο Σηκουάνας έχει δόντια εχθρικά, τα μπουλβάρ μόνο κίνηση, η μπαγκέτα ξεραίνεται γρήγορα και το ταρτάρ πολύ άνοστο ρε παιδί μου.

Play Video

Samira Kitman- Miniaturist

Με την καλλιτεχνικό drain να έχει ξεκινήσει ήδη πολύ πριν την κατάληψη της Καμπούλ, η Kitam αποτελεί απτό παράδειγμα της εμπλοκής των Ταλιμπάν στην ζωή της χώρας κατά την διάρκεια των τελευταίων ετών. Η ζωή χαμογελά στην Kitman όταν το 2014 θα λάβει βραβείο γυναικείας επιχειρηματικότητας από την κυβέρνηση του Αφγανιστάν για το ίδρυμα που είχε ιδρύσει το 2009 με σκοπό την προώθηση της γυναικείας καλλιτεχνικής δραστηριότητας. Οι οιωνοί θα συνεχίσουν να επιβεβαιώνουν την ανοδική της καλλιτεχνική πορεία όταν το 2016 θα εκθέσει έργα της στο μουσείο Victoria and Albert στο Λονδίνο. Η εμπλοκή όμως των Ταλιμπάν θα παγώσει το χαμόγελο και την τέχνη της, όταν εκείνη θα κατηγορηθεί ως συνεργός και συνεργάτης τους. Μετά από αλλεπάλληλες απειλές για την ζωή της, ο προσφυγικός δρόμος αποδεικνύεται μονόδρομος. Κι επειδή του κακού των Ταλιμπάν μύρια έπονται, οι Βρετανικές αρχές θα της αρνηθούν άσυλο εις διπλούν δηλώνοντας πως δεν στοιχειοθετείται κίνδυνος για την ζωή της στο έδαφος του Αφγανιστάν. Η Kitman θα βρεθεί τότε όμηρος σκληρών πολιτικών, βρετανικού γκέτο, και μικροσκοπικών διαμερισμάτων ασφυκτικά γεμάτων συναγωνιστές ενάντια στην απάνθρωπη γραφειοκρατία. Σήμερα, έχοντας απεμπλακεί από τις γραφειοκρατικές αγκυλώσεις, διαμένει στο Λονδίνο όπου, 4 χρόνια μετά, έχει πια βρει τα καλλιτεχνικά και προσωπικά πατήματα της.

Aryana Sayeed-Tραγουδίστρια & pop star

Η Aryana Sayeed, την ώρα που επιβιβαζόταν στο αεροπλάνο από την Καμπούλ, βρέθηκε με ένα μωρό στα χέρια και μια άγνωστη γυναίκα να την παρακαλά να το σώσει. Φορώντας, λοιπόν, μαντήλα σε όλο της το πρόσωπο, η πιο διάσημη ποπ σταρ του Αφγανιστάν πέρασε από πέντε μπλόκα των Ταλιμπάν χωρίς κανένας να την αναγνωρίσει. Και βρέθηκε στο αεροδρόμιο ανάμεσα σε οργισμένα και μανιασμένα πλήθη να προσπαθεί κι εκείνη να εξασφαλίσει ένα από τα μαγικά χαρτάκια επιβίβασης σε ένα αεροπλάνο-από μηχανής θεό.

Κι αν η ποπ μουσική δεν απευθύνεται στα, συχνά, ελιτίστικα γούστα των απανταχού καλλιτεχνών, η Aryana Sayeed έχει εκμεταλλευθεί στο κοινωνικό έπακρο τις δυνατότητες που της χαρίζει η εμπορική της επιτυχία. Φεύγοντας από το Λονδίνο όπου έζησε, επιστρέφει πριν μερικά χρόνια στο Αφγανιστάν όπου εκτός από διάσημη ποπ σταρ μετατρέπεται και σε ένθερμη ακτιβίστρια υπέρ των δικαιωμάτων των γυναικών. Σήμερα, συνεχίζοντας τον αγώνα της από το Ηνωμένο Βασίλειο προειδοποιεί ηχηρά δηλώνοντας μετά βεβαιότητας και παρρησίας ότι σύντομα στο Αφγανιστάν, η γυναικεία εργασία θα απαγορευθεί διά νόμου.

Sahraa Karimi-Σκηνοθέτης

Το 2019 η Sahraa Karimi χαμογελά από το κόκκινο χαλί του Φεστιβάλ Βενετίας έχοντας, μόλις, αφηγηθεί κινηματογραφικά μια ιστορία για την ταυτότητα της γυναίκας στο Αφγανιστάν. Αφηγούμενη την ιστορία τριών διαφορετικών γυναικών, η Karimi εμπνεύστηκε από την απόλυτα γυναικεία έκφανση της εγκυμοσύνης για να τοποθετηθεί, συνολικά, για την θέση της γυναίκας στην χώρα της. Δύο, μόλις, χρόνια μετά, το Φεστιβάλ της Βενετίας ανοίγει και πάλι τις αγκάλες του στην Karimi. Η Αφγανή σκηνοθέτης θα επισκεφτεί, αυτή τη φορά, το φεστιβάλ εκτός διαγωνιστικής αλλά εντός ανθρωπιστικής ατζέντας. Έχοντας, μόλις, διαφύγει από την χώρα της επανέρχεται στο Φεστιβάλ ως πρέσβειρα του Αφγανικού σινεμά. Ενός σινεμά που μεσούσης μιας άγριας ανθρωπιστικής κρίσης κινδυνεύει να μετατραπεί σε εξιλαστήριο θύμα του αναχρονισμού και του φασισμού των Ταλιμπάν. Ως πρόεδρος, μάλιστα, του Αφγανικού Οργανισμού Κινηματογράφου βρίσκεται στο Φεστιβάλ και με τον θεσμικό της ρόλο, δηλώνοντας απερίφραστα πως αν δεν βρεθεί τρόπος να διασωθεί, η τέχνη του Αφγανιστάν απειλείται άμεσα με γενοκτονία.