Φίλια Δενδρινού Archives

Shamsia Hassani, η πικραλίδα του Αφγανιστάν

«Εσύ Ταλιμπάν , μού απαγορεύεις το σχολείο. Δε θα μπορέσω να γίνω γιατρός . Σκέψου όμως : Μια μέρα κι εσύ θ’ αρρωστήσεις»

«Να ξαπλώνεις στο κρεβάτι μ έναν γέρο , σα να κάνεις έρωτα με καλαμπόκι μαλακό και μουχλιασμένο»

Η ποίηση LandaI, είναι «ένα ξίφος που τρυπά την καρδιά». LandaI, στη διάλεκτο των Αφγανών Παστούν ( Pashtun) σημαίνει μικρό, δηλητηριώδες φίδι . Οι Αφγανές γυναίκες , δεν έχουν άλλο τρόπο να αντισταθούν, να εκτονωθούν, να κραυγάσουν, να επαναστατήσουν, να βγάλουν γλώσσα. Γλώσσα που ακόμα και τιμωρημένη, κομμένη δηλαδή κυριολεκτικά, μπορεί και κόκαλα τσακίζει.
LandaI:Η ποίηση των Αφγανών γυναικών. Η Magna Carta τους. Χάρτα διακήρυξης των δικαιωμάτων τους και της καθημερινής ζωής τους. Σύντομοι, περιεκτικοί , ομοιοκατάληκτοι στίχοι . Εύκολα απομνημονεύονται , εύκολα διαδίδονται και το προσωπικό γίνεται συλλογικό. Κι εκεί που η δύναμη των Ταλμπάν επάνω στις γυναίκες έμοιαζε να γίνεται σιγά σιγά παρελθόν , εδώ και λίγες ημέρες επανέρχεται δραματικά στο προσκήνιο. Τότε, σ εκείνο το μακρινό 1996, όταν οι Ταλιμπάν είχαν καταλάβει την Καμπούλ , η αληθινή ιστορία της Παρβάνα ( The Bread winner ) γραμμένη από την Καναδή ακτιβίστρια συγγραφέα Deborah Ellis, είχε συγκλονίσει . Η μικρή Παρβάνα, είχε τότε αφηγηθεί στη συγγραφέα, πώς έζησε τον εμφύλιο πόλεμο, πώς κλείδωσαν τη δασκάλα μητέρα της σ ένα δωμάτιο και την άφησαν εκεί ζωντανή νεκρή, πώς η ίδια, η μικρή ηρωίδα έκοψε τα μαλλιά της , ντύθηκε αγόρι και άρχισε να μαζεύει τα κόκκαλα των νεκρών από το νεκροταφείο της πόλης της- δουλειά που της απέφερε κάποια χρήματα για να μη πεθάνουν από πείνα – και πώς ο ακρωτηριασμένος πατέρας της, ανάπηρος πολέμου πούλησε το ξύλινο πόδι του σε μια εξευτελιστική τιμή. Ένας σύγχρονος Αμάλ σάμπως, για να θυμηθούμε το γνωστό λυρικό έργο του G. Menotti, « Ο Αμάλ και οι νυχτερινοί επισκέπτες», μόνο που στη ζωή της Παρβάνα, ούτε αίσιο τέλος είχε η πράξη του πατέρα, ούτε οι τρεις καλοί μάγοι της φανερώθηκαν ποτέ. Στη δική της ζωή και στην κλεμμένη της παιδική ηλικία που βουτήχτηκε μέσα στη βία και στην οδύνη, μοναδικός, φρικτός επισκέπτης ήταν ο φονταμενταλισμός.

Σήμερα, το Αφγανιστάν μετράει περίπου 15 εκατομμύρια γυναίκες . Από αυτές, τα 11 περίπου εκατομμύρια ζουν φυλακισμένες, ενώ όπως υπολογίζεται μόνο οι 700.000 γυναίκες έχουν πρόσβαση στη μάθηση και μπορούν να φτάσουν ως το λύκειο. Ένα τραγικό ποσοστό του σχεδόν 5%.

Η πλειοψηφία είναι λογοδοσμένη από τη βρεφική ηλικία, πουλημένη σα δούλα από την οικογένειά της σ ένα άνδρα , συνήθως πολύ μεγαλύτερης ηλικίας, γιατί αυτός ξέρει . Έχει πείρα! Στην κακομεταχείριση , στον ξυλοδαρμό, στο μαστίγωμα , στον βιασμό και στον εξευτελισμό. Έτσι , για προκαταβολικό σωφρονισμό. Για να μάθει η καριόλα να γεννιέται γυναίκα!

« Μικρή τουλίπα, πεθαίνει πριν ανθίσει , κι ο άνεμος στην έρημο σκορπίζει τα εύθραυστα πέταλά της…»

Μέσα σε αυτό το ζοφερό κλίματου σκοταδισμού , ανθίζει η εικαστικός η Ommolbahni Shamsia Hassani,που επιλέγει να αντισταθεί, να υψώσει τη φωνή και τη γροθιά της με τη δύναμη της τέχνη της . Καθηγήτρια γλυπτικής η ίδια στο Παν/μιο της Καμπούλ, γεννήθηκε στην Τεχεράνη το 1998 από γονείς πρόσφυγες πολέμου με καταγωγή από την επαρχία Κανταχάρ. Το 2005 επιστρέφει στον τόπο της και σπουδάζει στο Παν/μιο της Καμπούλ. Λίγο αργότερα, σ ένα σεμινάριο που οργανώνεται στο πλαίσιο της δράσης Η Επικοινωνία ως Αντίσταση,συναντιέται στην Καμπούλ με τον Βρετανό «καλλιτέχνη του δρόμου» Chu, και η Hassani,έρχεται σε επαφή με την Street Art. Έκτοτε , με την πίστη ότι η τέχνη ημερώνει τα ένστικτα , καθώς ενώνει τους ανθρώπους στη χαρά, στη θλίψη,στον πόνο , αποφασίζει να αφηγηθεί την περιπέτεια των γυναικών της χώρας της επάνω στα κτήρια της Καμπούλ, τα πληγωμένα από τις σφαίρες και τις αναμνήσεις του πολέμου. Η ίδια λέει : « Είμαι από το Αφγανιστάν . Μια χώρα πολέμου. Ας φέρουμε λοιπόν Eιρήνη με την Τέχνη». Γίνεται έτσι η πρώτη «καλλιτέχνις δρόμου»που τολμά να εκθέσει σε δημόσια θέα, σκέψεις γνώμη, θέσεις .. “ Θέλω να υπενθυμίσω στους ανθρώπους πως οι γυναίκες υπάρχουμε» μας λέει . Στις τοιχογραφίες της, γυναίκες μαυροφορεμένες, γυναίκες πρόσφυγες , γυναίκες ονειροπόλες, γυναίκες στοχαστικές , γυναίκες μοναχικές , γυναίκες ελπιδοφόρες, γυναίκες καλλιτέχνες , γυναίκες μητέρες . Γυναίκες, που αξίζει να αγαπηθούν και να λάβουν τόσα, όσα όλοι οι άνθρωποι δικαιούνται, διαδηλώνουν στους τοίχους της πρωτεύουσας, τον πόνο και την ελπίδα των γυναικών του Αφγανιστάν και όχι μόνο. Γυναίκες της κραυγής χωρίς στόμα! « Δεν κάνω Ισλαμική τέχνη» διευκρινίζει , πώς άλλωστε, αφού η τέχνη απευθύνεται σε όλους μας και στον καθένα μας ξεχωριστά, μιλώντας κυρίως για όσα ενώνουν τους ανθρώπους μεταξύ τους.Με το σύνθημα « Η τέχνη αλλάζει το μυαλό των ανθρώπων και οι άνθρωποι τον κόσμο» η Shamsia Hassani, στις 14 Ιουνίου του 2013 δημιουργεί στην Γενεύη , επάνω στο κτίριο της Ένωσης των Εργατών μια σύνθεση προσφύγων γυναικών. Η ημερομηνία αυτή είναι συμβολική. Αναφέρεται στην Απεργία των Γυναικών του 1991. Τότε , 500.000 γυναίκες διαδήλωναν, με αίτημα την ισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών εργατών. Σήμερα η S. Hassani μπροστά στον κίνδυνο των Ταλιμπάν αφηγείται στους τοίχους της Καμπούλ, τον τρόμο, τον σκοταδισμό, κυρίως τη ματαίωση της ελπίδας. Στο Πολιτιστικό Κέντρο της πρωτεύουσας, στη μια πλευρά του τοίχου, μια γυναίκα καθισμένη κάτω από μια σκάλα. Είναι καλυμμένη με την Μπούργκα. Από κάτω διαβάζουμε: « Το νερό, ίσως να ξανατρέξει στο στεγνό ποτάμι, μα τι θα το κάνεις το ψόφιο ψάρι»; Εργάζεται γρήγορα και με φθηνά υλικά. Μέσα σε δέκα λεπτά , το πολύ ένα τέταρτο το έργο πρέπει να τελειώνει. Αλλιώς κινδυνεύει να προπηλακιστεί, να συλληφθεί, να ξυλοκοπηθεί, να βιαστεί. Σήμερα με τους Ταλιμπάν άρχοντες στην πόλη της Καμπούλ, η ζωή της κινδυνεύει. Ελπίζουμε μόνο να έχει προλάβει να φύγει. Θέλει και αρετή, αλλά και πολλή τόλμη η ελευθερία. Και η τόλμη της Hassani κάνει σήμερα τον γύρο του κόσμου. Μαζί και η αρετή της στην πίστη, πως η τέχνη είναι πράξη πολιτική και βαθύτατα ουμανιστική . Μια street artist, πικραλίδα σε πεδίο βολής, η γυναίκα, η εικαστικός. Ommolbahni Shamsia Hassani. Σαν την πικραλίδα μέσα στη γλάστρα, ένα από τα πιο πρόσφατα έργα της . Την προσφέρει στον θηριώδη μαυροφορεμένο Ταλιμπάν , το κορίτσι με το γαλάζιο φόρεμα και το κόκκινο μαντήλι στο κεφάλι. Το κορίτσι χωρίς στόμα . Με ένα φόρεμα σαν το γαλάζιο του ουρανού και ένα μαντήλι, κόκκινο σαν το αίμα . Ο φονταμενταλιστής, μαχητής Ταλιμπάν, στέκει μπροστά της σε στάση προσοχής, και την κοιτά αμήχανος . Δε ξέρω στη γλώσσα τη δική της , στη δική μου όμως γλώσσα, πικραλίδα είναι το άγριο ραδίκι, το ανυπότακτο. Το λέμε και ταραξάκο, γιατί θεραπεύει λέει τις ταραχές …

Εύχομαι ετούτο το αγριοράδικο του Αφγανιστάν , να φυτρώνει τώρα σε πιο γόνιμα εδάφη .

Από το Creators project

Ο ποτάμιος θεός Αχελώος και η αρχαία πόλη των Οινιαδών

Κατέβαινα με το αυτοκίνητο και κοιτούσα το επιβλητικό αυτό ποτάμι , το παιδί του Ωκεανού που εξακολουθεί να ρέει με την παντάνασσα ορμή του, όπως και χθες, όπως και σήμερα( 1) . Ο θαυμαστός ποτάμιος θεός, ο Αχελώος , που είχε για κόρες του Νύμφες και πηγές , μα πόθησε με έρωτα σφοδρό την όμορφη Δηιάνειρα, την κόρη του Οινέα, κι έγινε αιτία για πάλη με τον ημίθεο Ηρακλή . Ο έρωτας και πάλι ο έρωτας , σκληρός μέσα στον κόσμο των αρχαίων, τους καίει τους ανθρώπους , πότε με ένα πουκάμισο που έπεσε από λάθος σ αγαπημένα χέρια , και πότε με ένα φουστάνι νυφικό, δώρο μιας βάρβαρης στου υμέναιου το τραγούδι. Θεοί , θνητοί κι ημίθεοι, κανένας δε γλιτώνει «amor asculo significatur, necessitas nodo» θα πουν οι Λατίνοι , με άλλα λόγια , «ο έρωτας δηλώνεται με το φιλί , η ανάγκη με τον κόμπο». Δυο στρόγγυλες εικόνες σκέφτομαι, το στόμα κι η θηλιά για να τυλίγουν ό, τι υπάρχει… Συχνά, ανάμεσα στον έρωτα και την ανάγκη, μια σκοτεινή ομοιότητα , όπως ανάμεσα, φιλί και κόμπος . Άλλωστε, ο έρωτας νικητής και ανίκητος, ορμάει πάνω από θάλασσες, ως τους πιο απόμερους τόπους και μήτε θεός τού ξεφεύγει , μήτε θνητός, μοναχά τρελός όποιον κατέχει , λέει ο σοφός Σοφοκλής δια στόματος Αντιγόνης , για να το δηλώσει και πάλι με την Δηιάνειρα, ο Έρωτας κυβερνά θεούς κυβερνάει κι εμένα(2)

Φιδίσιο σώμα, ο Αχελώος ποταμός ως εραστής , σα δράκος του παραμυθιού δίπλα σε ωραία πριγκίπισσα , φιδίσιο σώμα , όπως κι ο μικρός Εριχθόνιος που η Αθηνά τον δέχτηκε κι έγινε η προστάτις του, και κεφαλή βοδιού ή ταύρου άλλοτε, σαν τη μορφή που πήρε ο Δίας κλέβοντας την Ευρώπη. Πόσο αγαπούν αλήθεια οι Έλληνες τις μεταμορφώσεις στον θεικό έρωτά τους , άλλοτε κύκνος και αιθέρας, κι άλλοτε ταύρος δίκερως , χρυσόκερως κι αμφίκερως και ανδρόγυνο φεγγάρι. Γνώριζαν φαίνεται καλά οι αρχαίοι, ότι υπερβολή είναι ο θεός, και ο θεός μπορεί να ανατρέπει τη ζωή , όπως κι ο έρωτας . Να τος λοιπόν πώς φιδοσέρνεται ο ποταμός, κει κάτω στη στροφή του δρόμου , πριν στο Ιόνιο πέλαγος με ορμή να ξεχυθεί , και σκέφτομαι τον τρόμο της Δηιάνειρας έτσι όπως τον περιγράφει :

Γιατί σα ζούσα ακόμα στα παλάτια
του πατέρα μου Οινέα στην Πλευρώνα,
δοκίμασα εξαιτίας της παντρειάς μου
τέτοια φριχτή αγωνία, καθώς άλλη
καμιά γυναίκα από την Αιτωλία.
Γιατ᾽ έναν ποταμό μνηστήρα μου είχα,
τον Αχελώο, που σε τρεις μορφές
ήρθε και με ζητούσε απ᾽ το γονιό μου·
τη μια ταύρος πραγματικός, την άλλη
σα στριφτοπαρδαλό γιγάντιο φίδι,
και ξανά πάλι με το σώμα ανθρώπου
και βοδιού κεφαλή κι απ᾽ τη δασιά του
γενειάδα όλο νερά κυλούσαν βρύσες.
Τέτοιος μνηστήρας να με περιμένει,
παρακαλούσα η άθλια να πεθάνω
πριν το κρεβάτι αυτό να πλησιάσω·
ώσπου στερνά και με πολλή χαρά μου
ήρθ᾽ ο τρανός του Δία και της Αλκμήνης
ο γιος, και μπαίνοντας σε αγώνα μάχης
με κείνον, με λευτέρωσε·(3)

Τάχατες θα τον χαρεί η Δηιάνειρα αυτόν τον άλλο γάμο ; Σίγουρα όχι για πολύ , αφού για να τον πάρει από την κλίνη της Ιόλης τον Ηρακλή , και πάλι δικό της να τον έχει , με τα δικά της χέρια δίχως να το θέλει τον σκοτώνει, στέλνοντας τού Κένταυρου τού Νέσσου το χιτώνα . Εκείνη φυσικά άλλο ποθεί, όμως θαρρείς κι αυτή είναι η εκδίκηση του τέρατος, ή αλλιώς της δυσμορφίας . Το τέρας μπορεί να συγχωρήσει εκείνον που τον σκότωσε, ίσως κι εκείνον που το πλήγωσε . Μα δε θα συγχωρήσει ποτέ εκείνον που δε θέλησε να το αγγίξει.

Ο Ηρακλής για λίγο κέρδισε τη μάχη , νίκησε τον ποτάμιο θεό , κόβοντας το δεξί του κέρατο, την ώρα που ο θεός έπαιρνε μορφή ταύρου .Από το αίμα τού Αχελώου γεννήθηκαν μας λέει ο μύθος οι Σειρήνες. Και καθώς ο ήρωας έχει ανάγκη το τέρας για να υπάρξει , ο ποτάμιος θεός, επιβραβεύει τον ημίθεο , χαρίζοντάς του το κέρας της Αμάλθειας, που ο Ηρακλής με τη σειρά του θα το δώσει στον Οινέα επισφραγίζοντας με τον τρόπο αυτό , την ένωσή του με την κόρη.

Μήπως το κέρας δεν είναι άλλο, παρά συμβολισμός για την εύφορη εκείνη γη , που κατά πως λένε καλλιεργούνταν το αμπέλι; Τον τόπο εκείνο όπου μια πόλη, πολύ ισχυρή ως μαρτυρούν τα τείχη, ήκμασε φέροντας το όνομα του βασιλιά της; Εκεί, στην νοτιοδυτική Αιτωλοακαρνανία, λίγο πριν καταλήξει ο ποταμός Αχελώος στο Ιόνιο Πέλαγος και τις Εχινάδες νήσους, βρισκόταν η αρχαία πόλη, Οινιάδες , με αγορά και θέατρο που είναι λαξευμένο πάνω σε φυσικό βράχο, να εποπτεύει τον κάμπο και τις εκβολές του Αχελώου. Μα κι ένα θαυμαστό νεώριο, ναυπηγείο συντήρησης κι επισκευής των πλοίων, το αρχαιότερο, ίσως, καλύτερα σωζόμενο. Ένας ναύσταθμος 3.000 χρόνων. Εκεί , σε αυτή τη στρατηγική θέση-με πρόσβαση στη θάλασσα μέσω του πλωτού Αχελώου και δυνατότητα ελέγχου για την είσοδο στον Πατραϊκό κόλπο και στα περάσματα σε Λευκάδα , Ιθάκη και Κεφαλλονιά- μια αρχαία πόλη άνθισε κάποτε , δημιουργώντας προϋποθέσεις για εμπόριο και πολιτιστική ζωή, μια πόλη, που έδωσε τροφή σε μύθους. Άλλοι είπαν πως ιδρυτής ήταν ο Οινέας , ο βασιλιάς της Αιτωλίας που είχε βοσκό τον Στάφυλο. Άλλοι πως ιδρυτής της ήταν ο μητροκτόνος Αργείος Αλκαίων , που έφτασε ως εκεί τις Ερινύες, να γλιτώσει, κι άλλοι, πως μια αποικία των Κορινθίων ήταν, σα τόσες άλλες, που ιδρύθηκε τον 6^οπ.χ αιώνα .

Το αυτοκίνητο έχει σταματήσει . Φαρδιά μεγάλη η γέφυρα και κάτω από τα πόδια μου ο Αχελώος. Στις όχθες του, ψηλά πυκνόφυλλα δέντρα, ίσα που θροΐζουν, λες χαιρετούν το πέρασμά του. Ένα φως καλοκαιρινό , ανελέητα δυνατό , κοφτερό , περνάει ανάμεσα στα φύλλα και βυθίζεται στο ποτάμι. Φωτίζει τους μύθους , τους περιλούζει , τους ξεδιαλύνει, τους περιπλέκει, φανερώνοντας τις πολύσημες συνδέσεις τους . Πού είναι η αλήθεια μέσα στον μύθο; «Ίσως τελικά ο μύθος δεν είναι παρά μια αφήγηση που γίνεται κατανοητή μονάχα καθώς την αφηγείσαι , ίσως τελικά ο αμεσότερος τρόπος για να συλλογιστούμε τους μύθους είναι να διηγηθούμε και πάλι τα παραμύθια»(4) από Αύγουστο χειμώνα, άλλωστε …

Ποτάμι εσύ αδέκαστο(5)
(της αιωνιότητας αρχαία μεταφορά)
που τις διαρκείς του σώματος μεταμορφώσεις
τα νερά σου με φθόνο καθρεφτίζουν
της αντοχής και της αδιαλλαξίας την τέχνη δίδαξέ μου
ώστε τέλος αντάξιο ν’ αξιωθώ του μίσους που μας δένει
στο ερωτικό σου δέλτα μέσα στο άγιο αυτό τρίγωνο του τίποτα για πάντα να χαθώ.

Ανδρέας Εμπειρίκος Αμούρ- Αμούρ/ Γραπτά ή Προσωπική Μυθολογία
3. Σοφοκλή , Τραχίνιαι μετφ. Ι. Γρυπάρης
4. Ρομπέρτο Καλάσσο / Οι Γάμοι του Κάδμου και της Αρμονίας
5.Χάρης Βλαβιανός , Cryme a river / Η Νοσταλγία των Ουρανών

Μέρα που έπεσε η Αυλαία

Αυτό που έγινε στις 12 Μαρτίου 2020 για τους ανθρώπους του θεάτρου δεν το έχουμε ακόμα χωνέψει. Κοιτώντας στο παρελθόν δεν το πιστεύουμε ότι συνέβη και κοιτώντας το μέλλον δεν ξέρουμε τι μας επιφυλάσσει. Κοιτώντας το παρόν είναι η απόλυτη αμηχανία που το ανησυχητικό είναι ότι επικίνδυνα συνεχίζεται. . Αυτή η αναγκαστική παύση έβγαλε στην επιφάνεια παθογένειες που ταλανίζουν το θέατρο και μην αναρωτηθείτε τι εννοώ, ξέρετε.

Προτείνω η 12 Μαρτίου να ονομαστεί « Μέρα που έπεσε η Αυλαία» και 15 μέρες αργότερα να γιορταστεί η ημέρα θεάτρου που θεσμικά γιορτάζετε πάντα στις 27 Μαρτίου.

Η 12^η Μαρτίου δεν πρέπει να ξεχαστεί σαν ένα κακό όνειρο. Οι άνθρωποι του θεάτρου δεν μπορούν να πετάξουν από πάνω τους μια τέτοια εμπειρία διάρκειας ενός ολόκληρου χρόνου. Ενός χρόνου πολύ σημαδιακού διότι εκεί που κυνηγούσαν 3-5 παραγωγές τον χρόνο σε διάστημα 8 μηνών περίπου αναγκάστηκαν σε μηδενική συμμετοχή για 12 μήνες. Στη συνέχεια γνώρισαν κάποιες καινούργιες λέξεις και πρακτικές όπως αναστολή, επίδομα ειδικού σκοπού, μητρώο καλλιτεχνών, κώδικας δεοντολογίας, επιδότηση άδειας θέσης και άλλα πολλά που ελπίζουμε ο ιστορικός του μέλλοντος να τα αναλύσει πιο εμπεριστατωμένα από τον Hamlet. Αυτός (ο Hamlet) προτίμησε να ψάξει και να βρει τις πιο ιδιαίτερες και ενδιαφέρουσες παραστάσεις και να σας τις κοινοποιήσει.

Πριν όμως δεν απέφυγε να σκεφτεί ότι εκείνη την μέρα (την 12η Μαρτίου 2020 ντε) εμφανίστηκε μια ανώτερη δύναμη –όμοια με εκείνη που του εμφάνισε το φάντασμα του πατέρα του κάποτε στα κάστρα της Δανιμαρκίας. Αυτή λοιπόν η μορφή πήρε με τα κοκαλιάρικα χέρια της μία τράπουλα στα χέρια και σαν ατζαμής ταχυδακτυλουργός της ‘φυγαν τα φύλλα απ΄ τα χέρια, σκόρπισαν και μπερδεύτηκαν. Τώρα, όταν με το καλό ανοίξουμε, θα βγάλουμε εμείς το φίδι από την τρύπα και θα ξαναμοιράσουμε την τράπουλα. Θα ξαναορίσουμε τον εαυτό μας, τις σχέσεις μας, τον ρόλο μας, τις τεχνικές, την εμπειρία, τις ικανότητες μας.

Τα πράγματα πια δεν είναι αυτά που ξέρατε και να τα ξεχάσετε. Δεν γίνονται έτσι πια οι παραστάσεις. Θέατρο δεν γίνεται πια με τον τρόπο που ξέρατε. Κάντε κάτι άλλο. Κάντε το κάπως αλλιώς.

Τον περασμένο Ιούνιο βγήκαμε από την σπηλιά του COVID-19 και προσπαθήσαμε τρεκλίζοντας και παραπαίοντας να κάνουμε μερικά βήματα στα επαρχιακά θέατρα κατά την συνήθεια μας. Παραστάσεις που οι πρόβες έμειναν μετέωρες τον Μάρτιο ολοκληρώθηκαν όπως-όπως και βγήκαν στην γύρα. Χωρίς μπούσουλα χωρίς σημεία αναφοράς χωρίς πυξίδα. Φεστιβάλ που ήταν πράγματι σημεία αναφοράς ακυρώθηκαν με πρώτα και καλύτερα τα Φεστιβάλ Επιδαύρου και Αθηνών. Οι υπόλοιποι μείναμε θεατές να προσπαθούμε να καταλάβουμε τι μας κρύβει ο Σεπτέμβρης, ο Οκτώβρης. Σαν Δον Κιχώτες κάναμε μερικές παραστάσεις τον Οκτώβριο όταν το καθ΄ όλα σεβαστό υπουργείο εδέησε να βγάλει υγειονομικά πρωτόκολλα και αφού έβγαλε κάτι αξιοθρήνητα μέτρα (60% των θέσεων, απολυμάνσεις, θερμομετρήσεις, ηλεκτρονικά εισιτήρια και άλλα αξιοθρήνητα, μας έκλεισε τον Νοέμβριο και μας αποκάρωσε –που λέει και ο Καραγάτσης- με κάτι επιδόματα και Σταϊκούρια μέτρα. Ας είναι.

Μέχρι τότε ας δούμε τι έγινε στον κόσμο η μάλλον τι δεν έγινε. Ο Hamlet έκανε μια βόλτα και είδε τις προθήκες μερικών κλειστών θεάτρων είδε τις βιτρίνες με τις φωτογραφίες παραστάσεων που ματαιώθηκαν απότομα και έσκυψε στο τζάμι των θεάτρων να δει αν μέσα υπάρχει καμιά κίνηση

Στη φωτογραφία η Γεωργιάνα Νταλάρα. Μια παράσταση που δεν έγινε (ΑΙΜΑΤΙΝΟ ΦΕΓΓΑΡΙ-Νίκολας Καζάν σε σκηνοθ. ΝΙΚΟΥ ΚΑΜΤΣΗ στο ΤΟΠΟΣ ΑΛΛΟύ

Το Ζωντανό θέατρο και άλλες ιστορίες από τον παλιό καιρό

Γιοχάννα Μπούρη

Έχεις δει ποτέ ζωντανό θέατρο; Θέατρο ζωντανό. Θέατρο που έχει ανάσα. Θέατρο που έχει παλμό. Έχεις δει; Χαμηλώνουν τα φώτα στην πλατεία. Θέατρο, ακριβώς εκείνη τη στιγμή. Τη στιγμή που θα αλλάξει η ζωή της κυρίας που κάθεται πίσω σου, θα κάνει ‘τσκ-τσκ’ και θα ψιθυρίσει χαμηλόφωνα ‘πωπω’ στον εαυτό της. Θέατρο που καμιά φορά ακούγονται σκυλιά να γαβγίζουν απ’ έξω. Θέατρο που κάνει ψύχρα. Θέατρο που έχει ζέστη. Δεν ξέρω αν έχεις δει θέατρο ζωντανό. Να ακούς τη σκηνή να τρίζει. Να βλέπεις τον ηθοποιό να φτύνει. Να μυρίζεις τον ιδρώτα και την υπαρξιακή μας απελπισιά από την τελευταία σειρά. Αλλά αν δεν το έχεις δει, να ξέρεις ότι το έχουμε και σε livestream.

Δεν υπάρχει τίποτα που να έχει μείνει ανέγγιχτο. Τους τελευταίους μήνες οι συνθήκες, σου έγιναν συνήθειες. Και καθώς ο κόσμος όλος γλιστράει μέσα από τα δάχτυλά σου, εσύ τεντώνεις το χέρι όλο και πιο πολύ. Να πιάσεις ό,τι προλάβεις, που να σου θυμίζει τη ζωή πριν. Ανοίγεις την τηλεόραση και δένεις σφιχτά το τηλεκοντρόλ στο χέρι. Όμως έρχεται σαββατοκύριακο, και φτιάχνεις τα δικά σου ποπ κόρν. Βάζεις μια καλύτερη μπλούζα πάνω από τη πιτζάμα πίκατσου. Και προσποιείσαι πως πήγες κομμωτήριο (Σούλα κοϊφούρ, αν σε λένε Σούλα). Και πας θέατρο. Όχι netflix. Όχι σήμερα. Σήμερα έχει θέατρο.

Κάθεσαι στην τηλεόρασή σου για τρεις ώρες. Αν είσαι προσεκτική μπορεί να ακούσεις για μικρές στιγμές φευγαλέα τον ήχο της μηχανής καπνού. Αν είσαι τυχερός μπορεί να ακούσεις τον σκηνοθέτη στο τέλος να ψιθυρίζει ‘τέλος’, κλάσματα δευτερολέπτου πριν διακόψουν το stream. Είσαι άνθρωπος, και δε βλέπεις θέατρο για το ψέμα. Θες την αλήθεια. Ζεις για τη στιγμή που ένας ηθοποιός θα μπερδευτεί και θα ρίξει κατά λάθος το βλέμμα του στην κάμερα. Τώρα, περισσότερο από ποτέ, ψάχνεις κάτι. Τώρα είναι που παραδέχεσαι στον εαυτό σου ότι αυτός είναι ο λόγος που έκατσες να δεις θέατρο. Ψάχνεις να βρεις κάτι ανθρώπινο, να πιαστείς. Κάτι να σου υπενθυμίσει πως δεν είσαι ο τελευταίος άνθρωπος στη γη. Όταν σε κοιτάξει ο ηθοποιός στα μάτια, ξέρεις πως τον κοίταξες κι εσύ. Ανεπανόρθωτα.

Όχι, το livestream δεν είναι σαν το ζωντανό θέατρο. Και σε τί διαφέρει από το netflix; Ό,τι σου συμβαίνει από αυτήν την εμπειρία, συμβαίνει σε πραγματικό χρόνο. [Από όταν ήμουν έντεκα χρονών, πίστευα ότι υπάρχει κάποιος άνθρωπος στον κόσμο, που ανοιγοκλείνει τα μάτια του πάντα ταυτόχρονα με μένα. Δε θα τον συναντήσω ποτέ, ή κι αν τον συναντήσω δε θα το ξέρω – όπως γίνεται πάντα και με κάθε θεατρικό χαρακτήρα που έχω ‘γνωρίσει’.] Χάσαμε τη συνθήκη του χώρου, αλλά τουλάχιστον παραμένει η συνθήκη του χρόνου. Παραμένουμε παράλληλοι ταξιδευτές στην ίδια εμπειρία. Σε διαφορετικά μέρη, αλλά πάντα στo τώρα. Στο κοινό μας τώρα. Στο εν όσω.

Δεν είναι ότι ήρθε η ώρα να εξελιχθεί το θέατρο σε livestream, απλά προσπαθεί να διατηρηθεί. Να επιβιώσει για να επιστρέψει πιο δυνατά. Όπως κι εμείς αυτόν τον καιρό, ζούμε μέρα τη μέρα, σε μια διαδικασία διατήρησης. Έτσι, το θέατρο πάει χέρι-χέρι με τη ζωή. Και όταν εμείς κάνουμε πρωτοχρονιά από το skype, και όλες μας τις συνεργασίες από zoom, δε μένει και από το θέατρο να καθρεφτίσει τη ζωή μας όπως ακριβώς είναι. Όπως κάνει πάντα, άλλωστε.

Και όσο θα ακούμε τις κυρίες στη λαϊκή της γειτονιάς μας – χωρίς να γνωρίζουν καν η μια την άλλη – να συζητάνε δυνατά αν τους άρεσαν τα μανταρίνια που πήραν την τελευταία φορά. Έτσι ακριβώς, θα είμαστε πάντα ευλογημένοι με το θέατρο. Ευλογημένοι με την αλήθεια του. Την αλήθεια των ανθρώπων. Όσο άσχημη κι αν είναι αυτή τη στιγμή – αυτή είναι η αλήθεια μας. Και κάθε σαββατοκύριακο θα φτιάχνουμε τα δικά μας ποπ κορν και τα μαλλιά μας, και θα συντονιζόμαστε να την παρακολουθήσουμε και να τη διατηρήσουμε.

Παρίσι, από τις κάβες του υπαρξισμού στο πηγάδι του φονταμενταλισμού

Τώρα που κατακάθισε το ξάφνισμα , κι η σκόνη του χρόνου πήρε μαζί της το μύθο της κατάμαυρης φιγούρας με τα εκφραστικά χέρια και τα αμυγδαλωτά μάτια, τα τονισμένα με eyeliner σα τοιχογραφία προϊστορικής θεάς, τα συνθήματα που κάποτε την συντρόφευαν, «Η ζωή είναι αλλού»(1) «Να είστε ρεαλιστές , να ζητάτε το αδύνατο» (2) φανερώνονται σήμερα ιδιαίτερα σκληρά, διαβασμένα από μια οπτική που διόλου δε φαντάζονταν, ούτε η ίδια όταν προκαλούσε το κοινό της , μα ούτε κι αυτοί που κάποτε επιθύμησαν τη «φαντασία στην εξουσία» (3). Η Juliette Greco, η αντισυμβατική, η τολμηρή μούσα του μεταπολεμικού Σεν Ζερμαίν με τα εκατομμύρια ποιήματα στη φωνή της (4) ανήκει αμετάκλητα στο παρελθόν. Μαζί της ένας ολόκληρος κόσμος ιδεών και αξιών. Γιατί δεν είναι τελικά , μονάχα το πρόσωπο, ή τη φωνή που ο κόσμος αποχαιρέτησε στις αρχές του Οκτώβρη Κάτω από τον Παρισινό ουρανό, (Sous le ciel de Paris), όπως λέει και ένα από τα το εμβληματικά της τραγούδια. Με την εκδημία της αποχαιρετούσαμε οριστικά μια ολόκληρη εποχή, συνδεδεμένη με την αριστερή όχθη του Παρισιού, με ό,τι αυτό σήμαινε για τη κουλτούρα τα γούστα, και γενικά τη συγκρότηση ιδεολογίας τριών τουλάχιστον γενεών: Το παλιό πέθαινε, το καινούριο γεννιόταν, ζυμωνόταν με την κοινωνία και δημιουργούσε πολιτισμική επανάσταση. Τώρα, αυτός ο αποχαιρετισμός ,έμοιαζε τρυφερός φόρος τιμής στην άφθαρτη πανίσχυρη κι ατίθαση νεότητα. “Αν φαντάζεσαι μικρούλα, πως ο καιρός των ερώτων για πάντα κρατά ,πόσο πολύ απατάσαι …» έγραφε σοφά ο Ραιμόν Κενό (Si tu t’imagines) Όμως τότε, η νεότητα της εποχής, Με κομμένη την ανάσα, διεκδικούσε τούς χυμούς της ζωής, κι έψαχνε έναν Τρελό Πιερό να της τραγουδήσει «Γυμνή κάτω απ’ το ρούχο σου όμορφη πιτσιρίκα … στους φίλους χάρισε το ευωδιαστό σου λιβάδι» (Jolie Môme τουLéo Ferré) . Ναι, «Γδύστε με, Γδύστε με λοιπόν, α, μα όχι αμέσως, όχι τόσο γρήγορα, πρέπει να μ επιθυμήσετε , πολύ…»(Déshabillez-moi), εμένα, που τόσο θυμίζω τη γοητευτική Λόλα του Ζακ Ντεμί! «Ζήστε, ζήστε με όλα σας τα έντερα» (5) , στις γειτονιές μιας μποέμικης ιντελιγκέντσιας, σημείο αναφοράς κοινωνικών , φιλοσοφικών, λογοτεχνικών και καλλιτεχνικών ζυμώσεων, σ όλο το δεύτερο μισό του 20 αιώνα. Η αριστερή όχθη του Παρισιού, από το Μονπαρνάς, και το μπιστρό Select, σημείο συνάντησης των Παταφυσικών (collège de Pataphysique) Ραυμόν Κενό και Μπορίς Βιάν, την μπρασερί Coupole, όπου συνήθιζε να δειπνεί με κρεμμυδόσουπα η πολιτική ιντελιγκέντσια μιας εποχής (αγαπημένο στέκι των Καστοριάδη και Πουλατζά, στη δεκαετία του 70) την Closerie des Lilas του Βερλέν , του Πικάσο και του Χέμινγουέι, τη rue Dauphine, και τη μπουάτ Ταμπού, όπου η νεαρή Γκρεκό κάνει τα πρώτα της βήματα ( παίζει εκεί τρομπέτα ο Βιαν που την μυεί και στον κόσμο της τζαζ) , μέχρι το Deux Magots και το Café de Flore, τα αγαπημένα στέκια των υπαρξιστών , αλλά και το La palette, και τη rue Bonaparte,τα μεγάλα βουλεβάρτα της αριστερής όχθης , Saint-Germain, και Saint Michel,ναι je t’aime, moi non plus , βουλεβάρτα της πρόκλησης του Γκαίνζμπουργκ, της Μπαρντό και της Μπίρκιν ,βουλεβάρτα της αμφισβήτησης του Καμύ και της Ντυράς , της εξέγερσης του Σαρτ, του φεμινιστικού κινήματος της Μποβουάρ, της υπερρεαλιστικής ποίησης του Πρεβέρ και της σκοτεινής του Κοκτό , των διανοητών, σαν τον Αλτουσέρ και τον Φουκώ, η αριστερή όχθη της Νουβέλ Βάγκ, του Γκοντάρ, του Τρυφώ, του Ριβέτ , του Σαμπρόλ και της Βαρντά , της επανάστασης των φοιτητών και της rue del Ecole με το Παν/μιο της Σορβόνης να εγγυάται πως θα χτυπά εκεί η καρδιά της νεολαίας. Μιας νεολαίας που προετοίμασε κάποτε και έζησε τον Μάη του 68 .Ήταν η εποχή όπου το προοδευτικό αποδομούσε τα βάθρα του παραδοσιακού και η αμφισβήτηση κυριαρχούσε σε όλα τα επίπεδα. Αξίες ενός κόσμου που πίστεψε στην ελευθερία της έκφρασης, κι εναντιώθηκε στον ολοκληρωτισμό της σκέψης. Που φώτισε τη δύναμη της συλλογικής δράσης, και την ηθική της αλληλεγγύης. Η αποσύνθεση των παραδοσιακών αξιών και η συνειδητοποίηση, πως όταν η προσκόλληση εξαϋλώνεται, δικαιώνει τη δύναμη και τη δυναμική του πνεύματος. Ήταν η πίστη στο πρότυπο της άμεσης δημοκρατίας σε συνδυασμό με τη διαρκή αμφισβήτηση και κριτική.

Νομίζω εν τέλει ότι όλα αυτά αποχαιρετούσαμε στο πρόσωπο της θεάς του Υπαρξισμού Ζ. Γκρεκό και μαζί της την πικρή διαπίστωση πως δεν υπάρχει συνέχεια , δεν υπάρχει μετά. Τι μας προφήτευε άραγε αυτή η γυναίκα μάγισσα, με την ερεβώδη φωνή;

Il n’y a plus d’après À Saint-Germain-des-Prés...

Λίγες ημέρες μετά το θάνατό της, στις 16 Οκτωβρίου του 2020,σ ένα όμορφο προάστειο του Παρισιού , εκεί που ο παραπόταμος Ουάζ ειρηνικά συναντά τον Σηκουάνα ,- στο Κονφλάν Σαιντ Ονορίν ένα εντελώς αστικό προάστειο και καθόλου γκέτο – ένας νεαρός Τσετσένος ισλαμιστής θα αποκεφαλίσει εν ψυχρώ, μέρα μεσημέρι και μέσα στο δρόμο, τον καθηγητή ιστορίας και γεωγραφίας Σαμουέλ Πατί. Πρόκειται για μια κατάφορη επίθεση στην ελευθερία των ιδεών και στις δημοκρατικές αξίες της Ευρώπης.
Το τραγικό παράπτωμα του θύματος;
Τόλμησε ως εκπαιδευτικός να νομίζει ότι μπορεί να διδάσκει στους μαθητές του την αποδοχή στο διαφορετικό και το σεβασμό στην ελευθερία της έκφρασης. Το πλήγμα του στυγερού αυτού εγκλήματος, στην καρδιά της Ευρώπης, γίνεται ακόμη πιο βαρύ αν λάβουμε υπόψιν μας κάποιες βασικές πληροφορίες . Ο δράστης ήταν ένα παιδί 18 ετών, ενώ οι ισλαμιστές γονείς μαθητών που αντέδρασαν με μηνήσεις, επικαλούμενοι την πολιτική ορθότητα, είναι μουσουλμάνοι στο θρήσκευμα, όμως πολίτες ενταγμένοι στη γαλλική κοινωνία. Σε ότι αφορά στο δημόσιο σχολείο του Γαλλικού κράτους, πρέπει να επισημανθεί πως είναι εκπαιδευτικό ίδρυμα εντελώς ΑΝΕΞΗΘΡΗΣΚΟ, παραμένοντας πιστό στις αρχές του διαφωτισμού και της Γαλλικής Επανάστασης. Πάνω από την πόρτα των δημόσιων σχολείων κυματίζει η Γαλλική σημαία. Οι αρχές «Ελευθερία, Ισότητα, Αδελφοσύνη» θυμίζουν στους δημόσιους λειτουργούς, ότι πριν εισέλθουν στο κτίριο, οφείλουν να αποκαθηλώσουν οποιαδήποτε ένδειξη θρησκευτικού προσανατολισμού φέρουν πάνω τους. Το τι όμως συμβαίνει σε αυτά τα παιδιά που μεγαλώνοντας σε άλλες πατρίδες δεν ανήκουν δυστυχώς πουθενά, ούτε στη χώρα καταγωγής τους, ούτε στη χώρα υποδοχής τους, η απάντηση μάλλον βρίσκεται στη διαπίστωση πως μοναδική μας πατρίδα η παιδική ηλικία. Με ό,τι αυτό μπορεί να σημαίνει για τους αδιάκοπους πολέμους , τη φτώχεια, τους δρόμους της προσφυγιάς και των ασυνόδευτων παιδιών. Εντούτοις και η Δύση οφείλει να ξαναθυμηθεί, να πιστέψει και να υπερασπιστεί τις δικές της αξίες. Γιατί τελικά, όπως μας δίδαξε ο διαφωτισμός «οι δεσμοφύλακες του πνεύματος αυτοαιχμαλωτίζονται»

Dans la rue des Blancs-Manteaux
Dans la rue des Blancs-Manteaux
c’était un échafaud

Dans la rue des Blancs-Manteaux
Le bourreau s’est levé tôt
C’est qu’il avait du boulot
Faut qu’il coupe des généraux
Des évêques, des amiraux,
Dans la rue des Blancs-Manteaux (6)

Η ημέρα γέρνει , η αριστερή όχθη ετοιμάζεται να υποδεχτεί την Παρισινή νύχτα με τους λιγοστούς τουρίστες, περιπατητές των μεγάλων βουλεβάρτων. Η τελετή έχει τελειώσει, η αυλαία πέφτει, το χειροκρότημα σιγά -σιγά σβήνει και χάνεται, μαζί με τον αιώνα που έφυγε.

Σημειώσεις

1,2,3,4 Συνθήματα του Γαλλικού Μάη.
4. Έτσι μιλούσε ο Ζ.Π.Σαρτρ για την Ζ. Γκρεκό

5. Τραγούδι της Γκρεκό σε στίχους του Σαρτ γραμμένο το 1944 για την παράσταση του έργου «Κεκλεισμένων των θυρών» Το τραγούδι , ένα κλείσιμο ματιού στη Μασσαλιώτιδα και τη Γαλλική επανάσταση ,είναι ένα καυστικό σχόλιο για τη θανατική ποινή με λαιμητόμο. Στη Γαλλία η εσχάτη των ποινών καταργήθηκε το 1984.

Ελεύθερη Μετάφραση των στίχων
- - Στη οδό των Blancs-Manteaux
    στημένο το ικρίωμα
    Στη οδό των Blancs-Manteaux,
    ο δήμιος ξύπνησε νωρίς
    Σημαίνει, είχε δουλειά:
    Να αποκεφαλίσει στρατηγούς,
    επισκόπους, και ναυάρχους
    
    Στη οδό των Blancs-Manteaux

« Η πιο ζεστή Νύχτα» Compagnie du 1er Aout «LA Nuit la plus chaude»

Την πιο ζεστή νύχτα του καλοκαιριού υποσχέθηκε στους θεατές ο θίασος της 1ης Αυγούστου, στο φεστιβάλ που οργάνωσε και φέτος, για δεύτερη χρονιά, στη γόνιμη γη της Βουργουνδίας. Στο Treigny-Perreuse- Sainte –Colombe και μόλις πέντε χιλιόμετρα από το πατρικό σπίτι της θρυλικής Κολέτ (1873-1954) που υπήρξε εμβληματική μορφή, της Γαλλικής Μπέλ Εποκ, τόσο για το θέατρο όσο και για τα γράμματα (να σημειωθεί πως είναι η πρώτη γυναίκα που κηδεύεται δημοσία δαπάνη) η κοινότητα, σε συνεργασία με τους καλλιτέχνες , απαντώντας στην πανδημία δίνει την ευκαιρία στους επαγγελματίες (οι οποίοι αμείβονται ) που τόσο έχουν πληγεί φέτος και στήνει μια γιορτή με επίκεντρο το θέατρο ελπίζοντας σε μια γόνιμη ανταλλαγή εμπειριών μεταξύ καλλιτεχνών και κατοίκων της περιοχής, μεταξύ ενηλίκων και παιδιών .

Το φεστιβάλ πρωτοξεκίνησε πέρσι, τον Αύγουστο 2019, με την πρόθεση να αφορά – όπως διαβάζουμε- ένα κοινό από 3 ως 83 χρονών , με εκδηλώσεις μουσικής , θεάτρου, ποίησης , εργαστηρίων, αλλά και … γευσιγνωσίας, αφού προσκαλούσε αγρότες και κατοίκους της περιοχής, να παρουσιάσουν τα προϊόντα τους σε αλλήλους. Ένα πολιτιστικό , γαστριμαργικό fest, ή όπως εμείς θα λέγαμε, μια Διονυσιακή γιορτή – την επιβάλλουν άλλωστε τα έξοχα κρασιά της γης της Βουργουνδίας . Με αφίξεις και από άλλες χώρες και πολιτισμούς- Κολομβία , Καναδάς, Βιετνάμ- ο θίασος της 1^ης Αυγούστου εγκαινίασε πέρσι το θεσμό παρουσιάζοντας το Σαιξπηρικό «Όνειρο Καλοκαιριάτικης Νύχτας», έργο τόσο ταιριαστό με την υπόσχεση του τίτλου του Φεστιβάλ . Φέτος , τα μέτρα και η πανδημία δεν επέτρεψαν αυτό που οι συντελεστές και η κοινότητα επιθυμούσε, την περαιτέρω δηλαδή ανάπτυξη του φεστιβάλ, το οποίο μάλιστα κινδύνεψε να ακυρωθεί. Όμως, παρά τις δυσκολίες και σε πείσμα των καιρών , με λιγότερες εκδηλώσεις και με λιγότερες φεστιβαλικές ημέρες « Η πιο ζεστή Νύχτα του Καλοκαιριού» έγινε και φέτος πράξη ! Δέκα υπέροχοι ηθοποιοί συναντήθηκαν και φέτος στο γραφικό Treigny-Perreuse- Sainte –Colombe και για τρία συνεχόμενα βράδια από τις 20 ως τις 23 Αυγούστου παρουσίασαν τον δικό τους Βασιλιά Λήρ. Κάτω από τη σκηνοθετική μπαγκέτα του Jean Bechetoille, (βραβευμένος με prix du jury du concours du Theatre 13/ jeunes metteurs en scene 2017) και με φόντο το φυσικό περιβάλλον της καλοκαιρινής νύχτας , με αισιοδοξία και πίστη στη ζωντανή επικοινωνία , ξεδιπλώνουν το μύθο και με βιτριολικό χιούμορ ανατέμνουν τις οικογενειακές νευρώσεις. Ο θεός του Θεάτρου ήταν μαζί τους. Ούτε έβρεξε, ούτε ο Covid 19 παρέστη , έτσι όλοι , ηθοποιοί και θεατές, επέστρεψαν σώοι και αβλαβείς οίκαδε, με την ευχή και υπόσχεση να ανταμώσουν του χρόνου πάλι σε μια μεγάλη του πολιτισμού γιορτή. Αμήν, κι « Ευοί , Ευάν» !

Οι συντελεστές της παράστασης : Compagnie du 1er Αout
Μετάφραση: Pascal Collin
Διασκευή: Helene Marchand
Σκηνοθεσία: Jean Bechetoille
Ηχητικό περιβάλλον: Guillaume Bosson
Κοστούμια: Caroline Frachet
Έπαιξαν οι ηθοποιοί: Guarani Feitosa, William Lebghil, ElodieSegui, Helene Marchand, JacintheCappello, Loyse de Pury, Yvette Caldas, Thomas Bleton, Laurent Levy , Gerard Cohen.

Ένα δωμάτιο στην Ινδία, Θέατρο του Ήλιου (Theatre du Soleil )

Φίλια Δενδρινού, Αύγουστος 2020

Το τελευταίο έργο του Θεάτρου του Ήλιου, σε σκηνοθεσία της A. Mnouchkine, θα μπορούσε να έχει τίτλο : Ένα δωμάτιο στον κόσμο με την έννοια ενός κόσμου χωρίς σύνορα, αφού σ αυτό το δωμάτιο για χάρη του θεάτρου θα συμπράξουν η Ανατολή κι η Δύση .

Ένα δωμάτιο κάπου στην Ινδία , μια ηθοποιός, (η εξαιρετική Helene Cinque) που κοιμάται και ονειρεύεται , ένα τηλέφωνο που χτυπά συνεχώς και διακόπτει τον ύπνο της … Κι εκεί , ανάμεσα σε όνειρο και πραγματικότητα η ηθοποιός μας, που ακούει στο όνομα Cornelia, (θα μπορούσε άραγε να είναι και Κορντέλια- Cordelia;) μαθαίνει ότι αναλαμβάνει τη σκηνοθεσία καθώς και τα ηνία του θιάσου που βρίσκεται σε περιοδεία στην Ινδία . Αναστατωμένη από αυτήν την απρόβλεπτη ανάθεση και μη ξέροντας τι έργο να διαλέξει για να σκηνοθετήσει , αρχίζει , μέσα στη νύχτα να παλεύει τόσο με το σώμα της- καταλαμβάνεται από έναν έντονο κολικό του εντέρου- όσο και με το νου της αναζητώντας …τι άλλο; Μα φυσικά τον οίστρο, το duente, τη θεία έμπνευση , που θα αναδυθεί τελικά μέσα από τα όνειρα, καθώς ο κόσμος της Κορντέλια, φτιαγμένος από την ύλη των ονείρων είναι. Με αυτόν τον τρόπο , η ηθοποιός του θιάσου , μέσα στη νύχτα ,θα υφάνει σιγά σιγά τον καμβά του έργου.

Γιατί έτσι φτιάχνεται το Θέατρο από την ύλη των ονείρων!Αγωνίες και εφιάλτες , επιθυμίες και προσδοκίες, αναμνήσεις και αναφορές στο χθες και το σήμερα καθηλώνουν, επί τρεισήμισι ώρες, το θεατή στην καρέκλα του για να παρακολουθήσει ένα θέαμα σκοτεινό μαζί και χαρούμενο, έναν ύμνο στη πράξη του Θεάτρου και στη σχέση της με την ανθρώπινη περιπέτεια. Σκηνές από το έπος της Mahabharatha και του Ramayana , σπαράγματα στίχων από τον Bασιλιά Ληρ, αναφορές στο Θέατρο Νο , αλλά και σε αγαπημένους θεατρικούς συγγραφείς της Δύσης ή σε δασκάλους του θεάτρου, όπως ο Πέτερ Στάιν, και ο Τζόρτζιο Στρέλερ ,αναδύονται από το ασυνείδητο της Κορντέλια και συνομιλούν με τον θεατή δημιουργώντας εν τέλει ένα έργο, που προσπαθεί να δώσει μορφή και απάντηση στο χάος του σύγχρονου κόσμου.

Ένα δωμάτιο στην Ινδία : Ένα κρεβάτι , κι ένα τραπέζι που επάνω του βρίσκεται ένα τηλέφωνο, από εκείνα τα παλιά , δυο τρία έπιπλα , δυο μεγάλα παράθυρα … Το τηλέφωνο χτυπά μέσα στη νύχτα για να πληροφορήσει την ηθοποιό του θιάσου ότι ο καλλιτεχνικός τους διευθυντής και σκηνοθέτης-που ακούει στο όνομα Κονσταντίν Λήρ- αηδιασμένος κι απογοητευμένος από τα αλλεπάλληλα τρομοκρατικά χτυπήματα (να θυμίσουμε ότι το Θέατρο του Ήλιου , ξεκίνησε να δουλεύει για την τελευταία του παραγωγή λίγο μετά τα τρομοκρατικά χτυπήματα στο Παρίσι τον Νοέμβριο του 2015) αδυνατεί να συνεχίσει το έργο του. Η έμπνευση τον έχει εγκαταλείψει, το παράλογο του κόσμου που τον περιβάλλει τον έχει ακινητοποιήσει. Κατ αρχήν το όνομα του σκηνοθέτη, Σαιξπηρικό δάνειο, από ένα από τα πιο εμβληματικά έργα του αγαπημένου της Μνουσκίν, θεατρικού συγγραφέα, σα για να επισημάνει στο θεατή, ότι δομικό στοιχείο του έργου αποτελεί η σχέση της προηγούμενης γενιάς με την επόμενη . Η παλιά γενιά αποχωρεί, τι μοιράζει και σε ποιους ; Η καινούρια γενιά που έρχεται τι ακριβώς παραλαμβάνει ; Κι απ τους παλιούς μας συνοδοιπόρους πόσοι τελικά απομείναμε, φαίνεται να αναρωτιέται η σκηνοθέτις .

Κι αν τα όνειρα , σύμφωνα με τον Φρόυντ είναι μια κλειδαρότρυπα στο ασυνείδητο, στην παράσταση του Θεάτρου του Ήλιου , το ασυνείδητο είναι τα παράθυρα στην άκρη της σκηνής που γίνονται πόρτα για να εισέλθει και να παρασταθεί το όνειρο. Από εκείνα τα παράθυρα θα περάσουν στη σκηνή , όλα όσα η ίδια η Μνουσκίν αγάπησε και κράτησε προίκα της στην πορεία προς τη θεατρική της ενηλικίωση , αλλά και όλα, όσα στον σύγχρονο κόσμο τρομάζουν και θλίβουν τον κάθε σκεπτόμενο άνθρωπο, τον κάθε ενεργό πολίτη . Η τρομοκρατία και ο πόλεμος στη Συρία , το προσφυγικό, η μόλυνση των υδάτων , η θέση της γυναίκας στον Ισλαμικό κόσμο,τα παιδιά μάρτυρες ενός αδίστακτου Θεού, οι Εμίρηδες της Σαουδικής Αραβίας , ακόμα κι αυτός, ο πρόεδρος Τραμπ. Όλοι, και όλα θα μπερδευτούν μέσα α αυτό το δωμάτιο ,ο κόσμος και η αναπαράστασή του, η πράξη του θεάτρου ,ως καταγραφή της ανθρώπινης περιπέτειας, η φόρμα, και η τελετουργία ,η πραγματικότητα και η χίμαιρα, για να έρθει στο τέλος, εφιαλτική η αναρώτηση στο στόμα της Κορντέλια :Αν όλα τα θέατρα του κόσμου γκρεμίζονταν και λοιπόν; Θα δυστυχούσε κανείς; Από ποιους άραγε θα έλειπαν ; Ναι , να αφιερώνεις ολόκληρη τη ζωή σου σε μια ιδέα που δεν οδηγεί πουθενά, είναι πραγματικός εφιάλτης…

Όμως τα παράθυρα στην άκρη της σκηνής είναι πάντα εκεί , και ευτυχώς ανοίγουν διάπλατα για να καλωσορίσουν όχι μόνο τη μορφή του ίδιου του Σαίξπηρ, αλλά και τον ομότεχνό του …θεράποντα , ιατρόν Τσέχωφ , που εμφανίζεται στη σκηνή κρατώντας ένα χαρακτηριστικό ιατρικό βαλιτσάκι . Τον συνοδεύουν οι Τρείς Αδελφές :Όλγα, Μάσα και Ίρινα. Κι ενώ ο Τσέχωφ συνομιλεί με την αναστατωμένη Κορνέλια , εκείνες, ως άλλες θεραπαινίδες του παράλογου ετούτου κόσμου, προσπαθούν να τακτοποιήσουν την ακαταστασία της κάμαρης που τραγουδά και χορεύει τους μύθους της Ανατολής αντάμα με τους χορευτές του παμπάλαιου λαϊκού θεάτρου TeruKoothu (Τερουκούτου). Ετούτου του αρχαίου θεάτρου που αγαπήθηκε από τους απλούς αγρότες της περιοχής των Ταμίλ ,γιατί έχει τη δύναμη ακόμα και μπροστά σ αυτούς, τους αγράμματους χωρικούς, να παρασταίνει τα πάθη των θεών, χαρίζοντάς τους μια γεύση από την αιώνια τάξη του κόσμου.

Ένα πολύβουο πλήθος επάνω στη σκηνή, σαράντα περίπου μουσικοί, χορευτές , και ηθοποιοί , μια πολυπολιτισμική συνάντηση σε συνεχή διάδραση . Οι ηθοποιοί του Θεάτρου του Ήλιου, (που για τις ανάγκες του έργου παρέμειναν κάποιους μήνες στο Ποντισερύ, ώστε να μαθητεύσουν κοντά στους δασκάλους του Koothu) ανακατεύονται με τους ηθοποιούς του Αφγανικού θιάσου Aftaab, που συγκροτήθηκε στη Καμπούλ. από το ίδιο το Θέατρο του Ήλιου

Ένα μεταξωτό σάρι στα χέρια των ηθοποιών η παράδοση του Θεάτρου μπαίνει από το παράθυρο και κατακλύζει τη σκηνή, χρωματιστή, κρουστή συνομιλία του χθες με το σήμερα η πράξη της αναπαράστασης, το χθες , το παρόν και το μέλλον. Για να υπάρξει μέλλον οφείλουμε οι λαοί να ενώσουμε τις φωνές μας για την ισότητα και τη δημοκρατία. Το τέλος του έργου πλησιάζει …ένας ηθοποιός (o Duccio Bellugi-Vannuccini), έρχεται από το βάθος της σκηνής. Είναι ντυμένος με το ρούχο των Ταλιμπάν , όμως περπατάει με το χαρακτηριστικό βάδισμα του Τσάπλιν…. Στο κέντρο της σκηνής υπάρχει ένα μικρόφωνο… Ο ηθοποιός παίρνει τη θέση του πίσω από το μικρόφωνο, τραμπαλίζεται λίγο , παραπαίει, πέφτει, ξανασηκώνεται βγάζει από το κεφάλι του το μαύρο του χαρακτηριστικό τουρμπάνι κι αρχίζει να μιλά τα τελευταία λόγια του Τσάπλιν από την ταινία του ο Δικτάτωρ .

Παρηγοριέμαι όλο και πιο δύσκολα από το Θέατρο, κι αυτό θα πει , γερνάω… είχε πει κάποτε η Μνουσκίν. Κι όμως, βλέποντας κανείς την τελευταία παραγωγή του Θεάτρου του Ήλιου ένα μόνο συμπέρασμα βγάζει : Η Αριάν Μνουσκίν γερνάει σα το καλό Γαλλικό κρασί.

Όλος ο πλανήτης μια κάμαρη, όλος κόσμος ένα θέατρο, σα να είναι η αυτοβιογραφία της ετούτη η κάμαρη. Σαν να θέλει η Μνουσκίν να τιμήσει εκείνα τα χρόνια της νεανικής της ηλικίας , που με την πεποίθηση ότι το θέατρο αλλάζει τον κόσμο, ταξίδευε μονάχη με ένα σακίδιο στον ώμο, στη Βιρμανία , στο Δελχί, στην Καλκούτα επιθυμώντας να ανακαλύψει την αρχέγονη δύναμη του Μύθου και της Ιεροτελεστίας, στη σοφία της Μεγάλης Μπαράτα.

Είναι Πέμπτη 16 Μαρτίου, ώρα 7 το απόγευμα. Μπαίνουμε στο χώρο του θεάτρου. Ένα Ινδικό πανηγύρι έχει στηθεί στο φουαγιέ . Πανηγύρι αληθινό, από εκείνα, με τα λαμπιόνια και τους πάγκους που πουλούν φαγητό και γλυκά . Τριγύρω μας πλουμιστά υφάσματα στολίζουν τους τοίχους . Ένας λαμπερός ελέφαντας , κρέμεται από την οροφή στο κέντρο της αίθουσας, όπου διάσπαρτα τραπέζια και πάγκοι φιλοξενούν τους θεατές πριν την παράσταση , δίνοντάς τους την ευκαιρία να απολαύσουν Ινδικές γεύσεις . Το κάρυ και το αρωματικό ρύζι biryani μας σπάνε τη μύτη, τα naan είναι καλοδεχούμενα για να σβήσουν την αψάδα της σούπας και το Tandoori και η Samosa δίνουν και παίρνουν. Τρώμε κάτι στα γρήγορα ενθουσιασμένοι από το αιφνίδιο και απρόβλεπτο ετούτο ταξίδι. Όπου στρέφεις το βλέμμα, διαβάζεις επάνω στους τοίχους λόγια του Μαχάτμα Γκάντι , στίχους του Ραμπιτρανάθ Ταγκόρ και του Σακουμάρ Ράι ενώ παραδίπλα, επάνω σ ένα μεγάλο στρώμα κάποιοι από τους μουσικούς της παράστασης κουρδίζουν όργανα και επιδίδονται σε φωνητικές ασκήσεις . Παρά μέσα πίσω από ένα τούλι οι ηθοποιοί , βάφονται , χτενίζονται , σιγά σιγά ετοιμάζονται. Δυο παιδάκια του θιάσου τρέχουν γύρω γύρω από έναν καθρέφτη βγάζοντας κραυγούλες γέλιου. Η οικοδέσποινα είναι στην πόρτα του Θεάτρου. Κοιτάει το ρολόι της.

Η ώρα είναι 7.40. Οι θεατές παίρνουν σιγά σιγά τις θέσεις τους στην πλατεία.
Στις 7.45 η παράσταση αρχίζει . Τελειώνει τρεισήμισι περίπου ώρες μετά.
Το πανηγύρι του θεάτρου δε τελειώνει ποτέ !