Ερευνα Σοφία Γουργουλιάνη
Αν την ώρα που ψιλοκόβεις κρεμμύδι ή τηγανίζεις κολοκυθάκια δεν σκέφτεσαι ότι αυτός ο κόσμος μπορεί -τελικά- και να αλλάξει, τότε το φάντασμα της πρώτης γυναικείας φεμινιστικής αρχιτεκτονικής οργάνωσης σου ψιθυρίζει στο αυτί πως το μυστικό του κόσμου είναι πως εμείς τον φτιάξαμε. Κι άρα, μάλλον, εμείς θα τον αλλάξουμε.
To 1975 λήγει επισήμως ο πόλεμος στο Βιετνάμ και συνεχίζεται στις ΗΠΑ η άνθηση προοδευτικών αντιπολεμικών κινημάτων. Στην απέναντι όχθη του Ατλαντικού, στο Λονδίνο, το 1978 δολοφονείται βίαια ο Altab Ali, ένας 25χρονος Μπαγκλαντεσιανός, από 3 Βρετανούς εφήβους οι οποίοι δηλώνουν ευθαρσώς ότι μόλις ερεθίσει το οπτικό τους νεύρο Πακιστανός τον ξυλοκοπούν. Ταυτόχρονα, το 1975 ιδρύεται ένα νέο κίνημα στην αρχιτεκτονική το «New Architecture Movement» υποστηρίζοντας με πάθος την αποτυχία της σύγχρονης αρχιτεκτονικής να επικοινωνήσει με τις πραγματικές ανάγκες των κατοίκων. Ταυτόχρονα, ξεκινά η κατάληψη εγκαταλελειμμένων κτηρίων στο Λονδίνο από κοινωνικά αποκλεισμένες ομάδες.
Μέσα σε αυτή την παγκόσμια κοινωνική ατμόσφαιρα που ασθμαίνει μεταξύ συντήρησης και προόδου μία ομάδα Βρετανών γυναικών σπουδάζουν αρχιτεκτονική και συγκατοικούν σε μικρά διαμερίσματα ή ζουν μέσα στις νεότευκτες καταλήψεις. Το λεπτό που συνειδητοποιούν ότι ο αστικός σχεδιασμός έχει αποτύχει οικτρά στο να ενσωματώσει στις πρακτικές του την διαφορετικότητα της εμπειρίας της συνύπαρξης στο χώρο αλλά και την αναγκαιότητα του σεβασμού της διαφορετικότητας αυτής, αποφασίζουν να δράσουν. Κι αν, λοιπόν, ο ενθουσιασμός και η ακαριαία δράση είναι ίδιον της νεότητας, ιδρύεται πάραυτα το 1981 η «Matrix Feminist Design Co-operative», η πρώτη συνεργατική φεμινιστική ομάδα. Μέλη της είναι μόνο γυναίκες και σκοπός της είναι η ανάδειξη της πατριαρχικής οπτικής που κυριαρχεί στην αρχιτεκτονική της εποχής. Ενώ, φυσικά πέρα από την όποια συνειδητοποίηση και ανάδειξη του παραγκωνισμού των γυναικείων αναγκών από τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό, οι Matrix θέλουν ηχηρά κι απεγνωσμένα να πατάξουν την πατριαρχία (και) στην αρχιτεκτονική σχεδιάζοντας κτήρια που να ενσωματώνουν πλήρως την γυναικεία οπτική και τις ανάγκες της.
Οι Matrix βλέπουν ότι οι κουζίνες περνούν από το μοντέλο του ανήλιαγου δωματίου στο πίσω μέρος του σπιτιού τον 19ο αιώνα, σε ένα στενό (συχνά και πάλι ανήλιαγο) δωμάτιο δομημένο ως ένα άλλο εργαστήριο κάποιου τρελού επιστήμονα γεμάτο ντουλάπια και θήκες. Βλέπουν ότι οι γυναίκες μετανάστριες πληθαίνουν πλην όμως τα ρατσιστικά ένστικτα της κοινωνίας τις αποκλείουν από mainstream χώρους εστίασης και συνάθροισης. Με την κοινωνία, λοιπόν, να τοποθετεί ακόμα την γυναίκα στην κουζίνα και την μετανάστρια στην γειτονιά της, οι Matrix επιχειρούν να αναδιαμορφώσουν αυτή την κουζίνα κι αυτή την γειτονιά προσανατολισμένες σ’ αυτή την γυναίκα που, τελικά, την κατοικεί.
Διατηρούν την οργάνωση τους απαλλαγμένη από δομές ιεραρχίας πρεσβεύοντας την άμεση επικοινωνία του αρχιτέκτονα με τον χρήστη του κτηρίου, από το 1980 έως το 1994. Και συμμετέχουν σε μια σειρά από διαφορετικές δημιουργίες που περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων ένα θέατρο, ένα γηροκομείο και παιδικούς σταθμούς. Το πλέον, όμως, εμβληματικό τους έργο το οποίο και στάθηκε στα φεμινιστικά του πόδια έως το 2015 είναι το Jagonari Educational Resource Centre, ένα κτήριο για Μπαγκλαντεσιανές γυναίκες φτιαγμένο για να ενσωματώσει κάθε τους ανάγκη. Περιλαμβάνει, λοιπόν, μεταξύ άλλων βρεφονηπιακό σταθμό, χώρο συνάθροισης και ειδικό γραφείο για ζητήματα κακοποίησης. Χωρίς να παραγκωνίζουν την πρακτική σκοπιά της αρχιτεκτονικής, οι Matrix άφησαν και ισχυρή ακαδημαϊκή παρακαταθήκη δημοσιεύοντας σε ποικίλα έντυπα και εκδίδοντας το σπουδαίο «Making Space:Women and theMan-made Environment» στο οποίο αναλύουν ενδελεχώς κάθε πτυχή της θεώρησης τους για την αρχιτεκτονική και τον κόσμο.
Στο τέλος της δεκαετίας του 1980, η Thatcher απαντά με θράσος στα πάσης φύσεως κοινωνικά κινήματα «There is no such thing as society» κι η ορμή του μετέπειτα θατσερισμού οδηγεί στην διάλυση των Matrix. Ένας, όμως, παρατεταμένος ακούσιος εγκλεισμός 30 χρόνια μετά κάνει τα ερωτήματα των Matrix για την συμπερίληψη του χρήστη στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό, και τα ερωτηματικά τους για την θέση της γυναίκας στον κόσμο και τον χώρο πιο επίκαιρα από ποτέ.
