Με τον εθνικό μας μικρόκοσμο να μας προ(σ)καλεί συχνά σε κοινωνικά και πολιτικά αδιέξοδα και με την Ευρώπη να μοιάζει γηραιότερη από ποτέ και οικονομικά θνήσκουσα, η Αμερική μοιάζει να προσφέρει ,ακόμη, απλόχερα μια κραταιά γκλαμουριά που ,ως άλλη σειρήνα, επιχειρεί να δημιουργήσει μία ακόμα γενιά ονειροπόλων -πλην απογοητευμένων- γκάσταρμπάιτερ.
Παράλληλα το Hollywood θέλγεται -ακόμα- από το American Dream, πλασάροντας την Αμερική ως πατρίδα της αξιοκρατίας και της ανταμοιβής της προσωπικής εργασίας και ευθύνης με πακτωλούς χρημάτων. Όσο, όμως, οι αστοί, ξανθοί Αμερικάνοι του Hollywood, με τα ροδαλά τους μάγουλα απολαμβάνουν φρυγανισμένα ψωμάκια τις Κυριακές και νουντλς κάθε Σάββατο βράδυ, η αθέατη πλευρά της οικονομικής ανέχειας θιγόταν ανεπανόρθωτα και ανηλεώς από τις πολιτικές του πρώην πλανητάρχη. Ενός Donald Trump που χωρίς αίσθημα ενοχής κι αισχύνης, έκοβε τα επιδόματα σίτισης και πλάσαρε στην θέση τους συμφωνίες εκατομμύριων με εταιρίες παραγωγής μακαρονιών και κονσερβών, εν είδει κοινωνικής παροχής. Ταυτόχρονα, το Hollywood έμοιαζε ,έως το 2017, να αυνανίζεται αυτάρεσκα και αχαλίνωτα με την ίδια του την -αυτονόητη- γοητεία. Το φαινόμενο, μάλιστα, δεν αποτελεί προνόμιο και καινοτομία του 21ου αιώνα, αλλά απόλυτη συνέχεια της χολιγουντιανής κινηματογραφικής «πολιτικής» που θέλει μόλις 299 αμερικάνικες ταινίες από το 1902 έως το 2015 να θίγουν τα ζητήματα της φτώχειας και της αστεγίας.
Από το 2017, όμως, οι κινηματογραφικές φωνές που μοιάζουν να ανοίγουν διάπλατα τα μάτια τους απέναντι στο φαινόμενο της φτώχειας έχουν ξαφνικά πληθύνει. Το 2017, λοιπόν, έκανε δειλά την αρχή με 5 ταινίες που έθιγαν το, μέχρι πρότινος, ταμπού της οικονομικής ανέχειας. Παρόλο το κινηματογραφικό zoom στην φτώχεια, κάποιες εξ’ αυτών των ταινιών όπως το «Το ίδιο διαφορετικός με μένα» ή το ντοκιμαντέρ «I am another you» αντιμετώπιζαν, ακόμα, την φτώχεια ως μέσο εξιλέωσης κι εξαγνισμού του πλούτου ή ως αυτονόητη κι αναμενόμενη κοινωνική κατάληξη του μικρού και του τρελού. Όμως, το 2017, την θέση του στις σκοτεινές αίθουσες βρήκε το «The Florida Project» αποτελώντας το ισχυρό εναρκτήριο λάκτισμα για το ηχηρό κινηματογραφικό τσουνάμι που ακολούθησε.
Το «The Florida Project» του Sean Baker αφηγούμενο την σκληρή πραγματικότητα της ζωής σε φθηνά μοτέλ μερικά χιλιόμετρα από την Disneyland του Ορλάντο, έβγαλε στην κινηματογραφική επιφάνεια το υπαρκτό ζήτημα της φτώχειας στις ΗΠΑ. Και βρίσκοντας διανομή σε περίπου 50 διαφορετικές χώρες, αποτέλεσε άξιο πρεσβευτή και ηχηρό ταξιδευτή του ζητήματος σε κάθε -σχεδόν- γωνιά του κόσμου. Αν και το «The Florida Project» αποτέλεσε κατά κύριο λόγο φεστιβαλικό και όχι mainstream hit του 2017, το 2018 η ταινία «Κλέφτες Καταστημάτων» του Hirokazu Koreeda έφυγε από το φεστιβάλ των Καννών με τον Χρυσό Φοίνικα και έφτασε, τελικά, μέχρι και την υποψηφιότητα για Όσκαρ καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας στα βραβεία του 2019. Κι αν, εδώ, πρωταγωνίστρια δεν είναι η εγχώρια Αμερικάνικη φτώχεια, πρόκειται για μια ταινία που αντιμετωπίζει την ανέχεια με τρυφερότητα και την απομακρύνει απόλυτα από οποιαδήποτε στερεότυπα περί προσωπικών ευθυνών κι επιλογών. Και δεν παύει, φυσικά, με την αναγνώριση της από τα βραβεία Όσκαρ να φέρνει το ζήτημα εντός Αμερικανικής έδρας και κινηματογραφικής πραγματικότητας. Το μεγάλο βέβαια κινηματογραφικό μπαμ έγινε στα περσινά βραβεία Όσκαρ με τα περιβόητα πλέον «Παράσιτα» του Bong Joon Ho να εκπλήσσουν την παγκόσμια κινηματογραφική κοινότητα και να αποχωρούν από τα Όσκαρ με 4 βραβεία ως διαχρονική κινηματογραφική παρακαταθήκη. Μια ταινία, λοιπόν, που βροντοφωνάζει τον ταξικό πόλεμο που προκαλεί η απόλυτη ανικανότητα κοινωνικής κινητικότητας, κατάφερε να αποσπάσει το Όσκαρ καλύτερης ταινίας καταφέρνοντας παράλληλα μία μικρή επανάσταση στο, μέχρι πρότινος, άβατο της Χολιγουντιανής «ομορφιάς».
Το 2021, λοιπόν, με τις πανδημίες του και τις σκληρές του στιγμές, μοιάζει να ανταμείβει με τα μεγάλα του κινηματογραφικά βραβεία μια ιστορία φτώχειας που δεν προέρχεται από καμία Ασία ή Αφρική, αλλά από την ίδια την πατρίδα του αμερικάνικου ονείρου, τις ΗΠΑ. To Nomadland, αφηγούμενο την ιστορία μίας σύγχρονης νομάδας, από ανάγκη κι όχι από επιλογή, μοιάζει φέτος ικανό να διεμβολίσει, με την τρυφερότητα και τον ωμό ρεαλισμό του, την πλασματική χολιγουντιανή εικόνα της αέναης ευημερίας. Κι αν η περίφημη Ακαδημία δεν προσφέρει αφειδώς βραβεία στην ταινία της Chloe Zhao, η αναγνώριση του κινηματογραφικού, αυτού, ταξιδιού στην αθέατη πλευρά της Αμερικής θα μείνει στην ιστορία ως μικρή νίκη και κινηματογραφική κληρονομιά.
Η απορία, όμως, που αφήνει ακόμα τα στόματα ορθάνοιχτα και τα βραβεία μετέωρα είναι η διατήρηση ή μη της ορμητικής ένταξης της φτώχειας στον κινηματογραφικό διάλογο στην μετα-πανδημική εποχή. Αν, λοιπόν, εδώ τα σημαντικά φεστιβαλικά βραβεία είναι η μοναδική μαγική σφαίρα που -εν είδει μέντιουμ- επιχειρεί να προβλέψει το μέλλον, το Φεστιβάλ του Sundance δείχνει πως η εισβολή αυτή της φτώχειας δεν είναι ένα παροδικό hipster trend αλλά ένα ουσιαστικό σχόλιο. Βραβεύοντας, λοιπόν, το φεστιβάλ, την ταινία της Sian Heder «CODA», την ιστορία μιας νεαρής γυναίκας και μοναδικού μέλους μιας οικογένειας κωφών που έχει ακοή, δείχνει το δρόμο για ένα Hollywood που έχει πια βρει το δρόμο και τα καλλιτεχνικά μέσα να γκρεμίσει το American dream και να μας ταξιδέψει σε δρόμους συχνά αθέατους αλλά απόλυτα σκληρούς και υπαρκτούς.
Ίσως η απόλυτη απαξίωση του Trump στην οικονομική ανέχεια με δηλώσεις όπως «μόνο οι χοντροί φτωχοί διαμαρτύρονται για τις πολιτικές της κυβέρνησης για την φτώχεια» ή «δεν θέλω να βρίσκονται φτωχοί σε κυβερνητικά πόστα», να βοήθησαν το Hollywood να αρθρώσει ηχηρό και προοδευτικό λόγο απέναντι στην κοινωνική αδικία. Κι ίσως η απουσία ελπίδας για ουσιαστική αλλαγή των κοινωνικών πολιτικών να αποτελέσει έναυσμα για την όλο και μεγαλύτερη παρουσία του κόσμου αυτού στις μεγάλες οθόνες. Κι αν, τελικά, η τέχνη μιμείται τη ζωή, τότε ίσως η μιμητική αυτή τάση να βρει οπαδούς και εντός της αμερικανικής αστικής ζωής και να καλέσει σε κύματα και κινήματα συμπαράστασης ικανά να παρασύρουν στο κοινωνικό πέρασμα τους καθεστηκυίες αντιλήψεις και κυβερνητικές στάσεις.
Nomadland
Florida Project
ShopLifters a film by Kore-Eda-Hirokazu