Της Σοφίας Γουργουλιάνη, 23 Αυγούστου 2020
O Ivo Van Hove και ο Jan Versweyveld, εδώ και περίπου σαράντα χρόνια, ερευνούν σε βάθος το θεατρικό φαινόμενο αναζητώντας, αμφισβητώντας και ανατρέποντας πολλές φορές την ίδια την ουσία της θεατρικής πράξης. Έχουν διαμορφώσει έτσι μία ιδιαίτερη δική τους αισθητική και έχουν ανοίξει νέους καλλιτεχνικούς δρόμους. Τη δεκαετία του 1980 ιδρύουν τις ομάδες Akt/Vertikaal και Toneelproducties De Tijd. Και στη συνέχεια το 2001 στρέφονται στο –διάσημο πλέον- Toneelgroep Amsterdam, του οποίου ο Versweyveld είναι ο βασικός σκηνογράφος.
Μακριά από τις παραδοσιακές αστικές θεατρικές πρωτεύουσες, ο Jan Versweyveld θα κάνει τα πρώτα του βήματα στην Αμβέρσα του 1980, περιγράφοντας την ως τον παράδοξο –πλην όμως θεατρικά γόνιμο- συνδυασμό της σκληρής πανκ μουσικής με μια δυναμική bourgeois θεατρική σκηνή. Εκεί, σε ένα σεμινάριο χορού γνωρίζει τον Ivo Van Hove και η σφοδρότητα της σχέσης τους οδηγεί στη Νέα Υόρκη σε αναζήτηση εμπειριών και έμπνευσης. Με την επιστροφή τους προκύπτει η πρώτη κοινή δουλειά, εμπνευσμένη από μια σειρά βελγικών δραμάτων, με τον τίτλο «Rumors». Και εκεί το καλλιτεχνικό δίδυμο θα γνωρίσει για πρώτη φορά την επιτυχία στην avant-garde σκηνή της πόλης.
Σήμερα, 40 χρόνια μετά, ο Jan Versweyveld μένει στο Άμστερνταμ και δηλώνει ότι βρίσκει έμπνευση στην ιστορία που κρύβει μέσα της η ίδια η πόλη. Σε μία συνέντευξη του μάλιστα ομολόγησε ότι το χτίσιμο ενός νέου κτηρίου τον συγκινεί και του δίνει έμπνευση διότι στα θεμέλια του κρύβεται η ιστορία της ίδιας της πόλης.
Με τις παραστάσεις του πλέον, να του χαρίζουν δάφνες πολύ μεγαλύτερες –και ίσως λαμπρότερες- από εκείνες τις underground σκηνής της Αμβέρσας, ο Versweyveld έχει πλέον ταξιδέψει θεατρικά στο Young Vic στο Λονδίνο, στο Lyceum Theater στη Νέα Υόρκη, στην Όπερα της Λυόν, στην Όπερα του Βερολίνου και σε θέατρα, όπερες και φεστιβάλ σε όλο τον κόσμο. Ενώ, έχοντας εξελίξει τα ίδια του τα εκφραστικά μέσα, έχει μια αξιόλογη δουλειά να επιδείξει στην Αρχαία Ελληνική τραγωδία. Η σκηνογραφία του στην Αντιγόνη το 2015 αντιμετώπισε τα μέλη του χορού ως θεματοφύλακες της πόλης της Θήβας. Ένα χρόνο πριν (2019), στο ταξίδι του στην Επίδαυρο, θα αποδώσει την Ηλέκτρα και τον Ορέστη (Comedie Francaise, σε σκηνοθεσία Ivo Van Hove) σαν δύο άγρια ζώα που αναζητούν μια αναπόδραστη εκδίκηση, μέσα σε ένα χωμάτινο λάκκο φτιαγμένο από καπνό και χώμα.
Στο «Ψηλά από τη Γέφυρα» του Άρθουρ Μίλερ απογύμνωσε το σπίτι του Εντυ Καρμπόνε από το φυσικό σκηνικό του περιβάλλον, αντιλαμβανόμενος τις λέξεις σαν ένα σύνολο από πέτρες οι οποίες κρύβουν από κάτω ολόκληρους κόσμους σχέσεων και ανεκπλήρωτων παθών, βασισμένων–μόνο- στην ίδια την καθαρότητα των ηρώων του.(Δείτε παρακάτω ένα μικρό απόσπασμα)
Παράλληλα με παραστάσεις έργων του κλασικού ρεπερτορίου, από τον Ευριπίδη έως τον Άρθουρ Μίλερ, ο Versweyveld έχει σκηνογραφήσει σύγχρονα κείμενα όπως η θεατρική απόδοση του αμφιλεγόμενου μυθιστορήματος της Ayn Rand, “The Fountainhead”. Εδώ χρησιμοποίησε, τεχνολογικά μέσα για να απεικονίσει θεατρικά τα ζωγραφικά έργα της πρωταγωνίστριας του έργου, δηλώνοντας πως αγαπάει την αλματώδη εξέλιξη της τεχνολογίας και ανυπομονεί για την εποχή στην οποία τα άλματα θα πραγματοποιούνται ακόμα γρηγορότερα.
Πέρα, από το θέατρο και τη λογοτεχνία, Ο Versweyveld και το Toneelgroep Amsterdam έλκεται από τον κινηματογράφο και έχει δουλέψει πάνω στο έργο του Μπερκμαν και του Αντονιόνι. Μάλιστα, η παράσταση «Μετά την Πρόβα- Περσόνα» ήταν η αιτία να τον γνωρίσει και το Ελληνικό κοινό στο Φεστιβάλ Αθηνών το 2018.
Ο Jan Versweyveld είναι ,τελικά, ένας –ίσως- αφανής ήρωας στον οποίο όμως μία από τις σημαντικότερες διεθνώς θεατρικές ομάδες χρωστάει την θεατρική της ταυτότητα και αισθητική. Ένας ήρωας, που ίσως το ίδιο το σύγχρονο θέατρο να του οφείλει ένα μικρό χαμόγελο κι ένα ευχαριστώ για την ανανεωτική ορμή που του χάρισε αλλά και για το νεανικό του πάθος.